Grażyna Rutowska

---

Życiorys

Grażyna Wanda Rutowska przyszła na świat w Bytomiu w rodzinie z tradycjami inteligencji. Jest córką Stanisławy z Kadulskich (1914–2002) oraz Tadeusza Rutowskiego, który w latach swojej kariery pełnił funkcje istotne dla lokalnego przemysłu górniczego, w tym m.in. dyrektora Kopalni „Dymitrow”. W 1952 roku rodzina przeniosła się do Warszawy, gdzie osiedli w al. Niepodległości 158.

Już od najmłodszych lat Grażyna wykazywała ogromne zainteresowanie fotografią. Chętnie uczęszczała na zajęcia w pracowni filmowej, która mieściła się w Pałacu Młodzieży. Właśnie tam nawiązała współpracę z fotografem Witoldem Dederko, co stało się kluczowe dla jej artystycznego rozwoju. Niektóre z jej najwcześniejszych realizacji można zobaczyć w Narodowym Archiwum Cyfrowym.

W 1964 roku zakończyła naukę w Liceum Ogólnokształcącym im. Narcyzy Żmichowskiej, a następnie próbowała dostać się na studia do Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej i Filmowej w Łodzi oraz do Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego. Mimo że zdała egzaminy, nie przyjęto jej z uwagi na ograniczoną liczbę miejsc. Ostatecznie podjęła studia w Instytucie Historycznym UW, które jednak musiała porzucić z powodu śmierci ojca w 1969 roku. Koszty życia skłoniły ją do rozpoczęcia pracy jako niezależna fotoreporterka, co pozwoliło jej na finansowanie swojej pasji. Jej prace zaczęły być publikowane w różnych mediach, takich jak „Czytaj” WSS Społem i „Zielony Sztandar”.

W 1968 roku rozpoczęła pracę w redakcji „Dziennika Ludowego”, co okazało się być kluczowym etapem w jej karierze twórczej. W niedługim czasie zamieszkała w budynku przy ul. Żelaznej 58/62, w pobliżu osiedla Za Żelazną Bramą. Ten czas zaznaczył się intensywnym rejestrowaniem okolicznych widoków, które są widoczne w jej fotografiach przedstawiających skrzyżowanie ulicy Żelaznej i Grzybowskiej, uchwyconych o różnych porach roku aż do 1974 roku.

Rok 1977 przyniósł Grażynie Rutowskiej kolejny ważny krok w jej życiu – rozpoczęła studia na Wydziale Dziennikarstwa Uniwersytetu Warszawskiego, kończąc je z tytułem licencjata, a później uzyskując magisterium w 1982 roku. Tematem pracy magisterskiej stał się los fotografów z okresu Powstania Warszawskiego. W przeszłości, od 1973 roku, była członkinią Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich, a między 1978 a 1988 rokiem również aktywnie działała w Zjednoczonym Stronnictwie Ludowym. W tym okresie mieszkała na Czerniakowie, gdzie zarejestrowała zdjęcia skupisk ludzi w okolicach ambasady Austrii, w momentach kryzysowych, takich jak wprowadzenie stanu wojennego. W 1982 roku z powodu problemów zdrowotnych zmieniła swoje zajęcie, przechodząc z roli fotoreporterki w stronę dziennikarstwa, ograniczając tym samym swą działalność fotograficzną na rzecz pisania artykułów.

W 1988 roku Grażyna postanowiła zakończyć współpracę z „Dziennikiem Ludowym” i wróciła do pracy jako niezależna dziennikarka. Okres transformacji w Polsce, niosący ze sobą liczne zmiany w branży prasowej, przyniósł jej wiele trudności finansowych. W obliczu niestabilnej sytuacji życiowej, zmuszona była polegać na pracach dorywczych oraz oszczędnościach, co opisała w życiorysie sporządzonym 19 sierpnia 1993 roku.

Pomimo trudności, nie poddała się i podjęła próbę zdobycia nowego zawodu, kończąc kurs księgowości oraz handlu zagranicznego. Niestety, napotkała przeszkodę, jaką stanowił brak doświadczenia zawodowego, co spowodowało, iż nie mogła znaleźć zatrudnienia jako księgowa. Współpracowała z różnymi redakcjami, takimi jak „Mały Apostoł” oraz „Polska Zbrojna”, a w wolnym czasie rozwijała swoje umiejętności artystyczne, tworząc dewocjonalia, rzeźbiąc i lepiąc z gliny.

Rok 1998 był ważnym momentem w jej życiu, gdyż przekazała swoje archiwum fotograficzne, łącznie z prawami autorskimi, do Archiwum Dokumentacji Mechanicznej, obecnie znanego jako Narodowe Archiwum Cyfrowe. Ostatnie lata swego życia spędziła w Gnieźnie, w Os. Piastowskim, gdzie mieszkała w bloku nr 4B. Wiele z jej późnych fotografii ukazuje wnętrze mieszkania, widok z okna oraz ręcznie wykonane dewocjonalia.

Grażyna Rutowska zmarła w wieku 56 lat. Zgodnie z jej wolą, pochowano ją na cmentarzu św. Krzyża w Gnieźnie, w sektorze H, rząd 2, grób 13. Po jej odejściu, pozostała część jej spuścizny, w tym ostatnie fotografie z lat 1998–2002, znalazła się w archiwum zgodnie z jej testamentem.

Twórczość

Głównym obszarem działalności artystycznej Grażyny Rutowskiej był reportaż, z drugiej strony jej pasja obejmowała także fotografię krajobrazową, martwą naturę, portrety oraz akty. To pierwsze lata twórczości, sie rozciągające na okres od 1963 do 1965 roku, stanowią cenne świadectwo jej rozwoju artystycznego. W tym czasie powstały zdjęcia wykonane na filmie perforowanym 135, przy użyciu aparatu dalmierzowego Zorki 6. Większość tych prac to portrety przyjaciółek, fotografie z letnich wakacji nad morzem, a także obrazy z zabaw studniówkowych. Oprócz tego, w jej zbiory wchodzą nieliczne fotografie utrwalające Warszawę, w szczególności Śródmieście i Stare Miasto oraz widoki z okna mieszkania przy al. Niepodległości 158. W tamtym okresie Rutowska zaczęła też eksperymentować z autoportretami w lustrze, co stało się jej coroczną praktyką aż do 1980 roku. Ważnym osiągnięciem jest też seria ośmiu aktów, które zostały zrealizowane w domowych warunkach, przy wykorzystaniu dywanu jako tła, rozpiętego na szafie.

W 1966 roku artystka przeszła na używanie aparatów filmowych zwojowych typu 120, co na stałe wpisało się w jej praktykę fotograficzną przez następne lata. Jej preferencje skierowały się na czarno-białe materiały fotograficzne, z rzadkim używaniem barwnych diapozytywów do bardziej wartościowych ujęć. Pracując z dwiema różnymi kamerami, osiągała efekt, który pozwalał na uzyskanie tych samych ujęć w różnych wersjach kolorystycznych. Autoportrety w lustrze z tego okresu dostarczają wglądu w sprzęt, którego używała – były to lustrzanka jednoobiektywowa Praktisix oraz dwuobiektywowa Yashica D. W procesie twórczym Rutowska wszelkie błony ORWO, a także sporadycznie Ilford, Agfa i kolorowe materiały Kodak.

Rok 1974 był niezwykle owocny dla Grażyny Rutowskiej – wtedy to wykonała wiele fotografii związanych z największymi inwestycjami w Warszawie, charakterystycznymi dla epoki rządów Edwarda Gierka. Wśród najważniejszych realizacji znalazły się między innymi: Wisłostrada, Trasa Łazienkowska, a także dworce – Centralny oraz Zachodni. Wykonała również fotografie obiektu hotelowego Forum (obecnie Novotel), a także dokumentowała odbudowę Zamku Królewskiego i operację obrócenia Pałacu Lubomirskich. Również na co dzień Rutowska nie omijała ulubionych scen ulicznych, zawsze gotowa uchwycić ulotne momenty z życia miasta. Jej fotografie wykazują charakter propagandowy, co też przejawia się w minimalnym ukazywaniu bolączek rzeczywistości PRL-u, ograniczonym do nielicznych ujęć porzuconych odpadów. W tych licznych wyprawach nieodłącznie towarzyszył jej pies – wystawowy pudel Agat, a na dalsze eskapady artystka wybierała się zarówno służbową Wołgą GAZ-21, jak i prywatnym Fiatem 125p.

W ostatnim etapie swojej kariery Rutowska zauważa spadek jakości swoich zdjęć, co dotyczyło zarówno używanego materiału, takich jak kolorowe filmy 135, jak i sprzętu fotograficznego (aparat kompaktowy focus-free). Dużą część jej twórczości stanowią zdjęcia ukazujące jej mieszkanie w Gnieźnie oraz produkowane dewocjonalia. Obok tego chętnie odwiedzała Cmentarz Powązkowski i inne lokacje, które przedtem wielokrotnie fotografowała w Warszawie.

Archiwum Fotograficzne Grażyny Rutowskiej otrzymało numer „40” w zbiorach Narodowego Archiwum Cyfrowego. Dnia 8 września 2015 roku przeważająca część zbiorów została opracowana – licząc 38 001 fotografii, w tym 4254 poświęconych Warszawie jako takiej oraz jej zjawiskom architektonicznym i ulicznym. Fotografie autorki były publikowane w m.in. albumach „Warszawa lat 60.” oraz „Warszawa lat 70.”, które ukazały się w 2015 roku nakładem Wydawnictwa BOSZ. Jeszcze tego samego roku, Narodowe Archiwum Cyfrowe we współpracy z Naczelną Dyrekcją Archiwów Państwowych, opublikowało album „PRL Grażyny Rutowskiej – Fotografie z Narodowego Archiwum Cyfrowego”, będący zbiorem zdjęć najbardziej reprezentujących epokę PRL, autorstwa Grażyny Rutowskiej.

---

Oceń: Grażyna Rutowska

---