Budynek sądu w Bytomiu

---

Historia

Wzniesione w 1860 roku, pierwotne zabudowania sądu powiatowego, zaprojektowane przez Paula Jackischa, miały formę ceglaną i powstały na zachodnim krańcu Bytomia. W tym samym okresie powstawał również przyległy do budynku zespół zabudowy więzienia. W 1890 roku, radca budowlany Karl Friedrich Endell zaprojektował nowy, reprezentacyjny dziedziniec, posiadający trzy kondygnacje oraz krużganki, który przywodzi na myśl dziedziniec Muzeum Narodowego we Wrocławiu, również autorstwa Endella. Możliwe, że był on także odpowiedzialny za projekt całego dobudowanego skrzydła.

Stary gmach, jaki dzisiaj stanowi zachodnie skrzydło sądu, został rozbudowany o nowe, wschodnie skrzydło między 1891 a 1895 rokiem. Nowa część powstała w stylu północnego neorenesansu, przeznaczonej dla sądu powiatowego oraz krajowego; warto dodać, że projekt rozbudowy często mylnie przypisywany jest J. Heisemu. Całkowity koszt tej inwestycji wyniósł 684 000 marek, a nadzór nad budową sprawowali radcy Klutmann i Klopsch, przy udziale królewskiego radcy budowlanego Blau. Roboty budowlane były realizowane pod kierownictwem Heisego oraz Sobocińskiego i Schultza.

Od 1916 roku, w wyniku podziału sądów na cywilne oraz karne, bytomskie sądownictwo zostało rozdzielone pomiędzy dwa różne obiekty: w obecnie omawianym budynku mieściły się izby karne sądu powiatowego, podczas gdy sąd cywilny ulokowano w budynku przy dzisiejszej ul. Parkowej 2.

W 2005 roku, w wyniku wymiany ze względu na wypaczenie, oryginalne stalowe drzwi zostały zastąpione nowymi, drewnianymi. Decyzja ta spotkała się z krytyką, ponieważ konserwator zabytków Adam Widera złożył zawiadomienie o możliwym przestępstwie do prokuratury. W początkowych latach XXI wieku budynek uległ przechylonemu stanowi z powodu działalności górniczej, co skutkowało różnicą wysokości 50 cm pomiędzy stroną północną a południową. Teren w okolicach sądu obniżył się o 10 metrów, a gmach posiadał liczne uszkodzenia, w tym popękane ściany, zniszczone sztukaterie oraz ubytki w elewacji i kamiennych obramowaniach.

Remont budynku sądu, który miał miejsce w 2007 roku, był finansowany przez Bytomską Spółkę Restrukturyzacji Kopalń, w ramach naprawy szkód górniczych, zgodnie z wyrokiem wydanym przez Sąd Okręgowy w Katowicach w lutym 2004 roku. Zakres prac obejmował zarówno remont wnętrza z holami, korytarzami oraz salami rozpraw, jak i prace związane z elewacjami zewnętrznymi.

Obiekt ten znajduje się w rejonie układu urbanistycznego śródmieścia Bytomia, które zostało ujęte w rejestrze zabytków byłego województwa katowickiego na podstawie decyzji nr 1152/70 z 29 grudnia 1970 roku. Budynek był trzykrotnie wpisywany do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego: pierwszy raz 7 grudnia 2011 roku (nr rej. A/359/11), lecz decyzja ta została uchylona przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kolejne daty to 23 września 2016 roku (nr rej. A/359/2016, również uchylona) oraz 21 listopada 2019 roku (nr rej. A/579/2019), gdy decyzja ta okazała się ostateczna i obowiązująca.

Architektura

Gmach sądu w Bytomiu ma wyrafinowaną architekturę, która zachwyca swoim rozplanowaniem. Obiekt o charakterystycznym kształcie przypominającym literę T, składa się z trzech kondygnacji oraz nieużytkowego poddasza. Budynek został zbudowany z cegły ceramicznej na solidnych ceglanych fundamentach. Powierzchnia jego użytkowa wynosi 3156 m², przy czym powierzchnia zabudowy to 2568,2 m², a kubatura osiąga imponujące 41904,50 m³.

Na elewacji frontowej w centrum znajduje się wysunięty ryzalit z zaokrąglonym szczytem, co nadaje budowli elegancki charakter. Warto zauważyć, że w dawnych czasach w niszy na fasadzie umieszczono rzeźbę Temidy, która niestety została usunięta podczas rządów hitlerowskich. Zewnętrzne obramowania drzwi i okien wykonano z różowego piaskowca, a podłogi zróżnicowano, wykorzystując wylewki betonowe, lastrykowe posadzki, płytki ceramiczne gresowe, parkiety, rulonowe wykładziny PCV oraz panele podłogowe.

W piwnicach zastosowano ceglane stropy, podczas gdy w pozostałych częściach budynku występują stropy oraz sklepienia, które mogą być zbudowane z cegły lub drewna, w tym kolebkowe, krzyżowe oraz odcinkowe, osadzone na stalowych belkach. Okna i drzwi charakteryzują się płaskimi lub sklepionymi nadprożami, z elegancką drewnianą stolarką. Schody wewnętrzne, również estetycznie wykonane, zbudowane są z granitu lub drewna, wspierane na konstrukcji stalowej. Charakterystyczne kominy gaciowe zostały zachowane na poddaszu. Dach jest drewniany, wielospadowy i kombinowany, pokryty materiałem ceramicznym a częściowo również papą.

Wnętrze wschodniego skrzydła skrywa arkadowy dziedziniec o prostokątnym planie, trzypiętrowy i ozdobiony przeszklonym dachem. Pod tym dachem możemy podziwiać ciekawe wizerunki herbów na kartuszach umieszczonych na pilastrach. Wśród wyeksponowanych symboli znajdują się herby powiatu oraz Bytomia, a także kartusz z wagą symbolizującą sprawiedliwość. Na istotnym miejscu, przy rozwidleniu schodów amfiladowych, w elegancki sposób umieszczono duży zegar.

Podłoga dziedzińca wyłożona została granitową mozaikową posadzką, co dodaje prestiżu temu miejscu. W budynku zachowały się również trzy reprezentacyjne sale rozpraw, które posiadają oryginalne wyposażenie, wprowadzając w klimat historyczny i formalny.

Od strony zachodniej, budynek sąsiaduje z zespołem zabudowy więzienia, co tworzy interesujący kontekst architektoniczny tej lokalizacji. Co więcej, do kompleksu budynku sądu należą dwa pawilony usytuowane przy ul. Wrocławskiej 2; w jednym z nich znajduje się kwiaciarnia, a w drugim punkt ubezpieczeniowy, co pokazuje, że budynek pełni również funkcje użytkowe dla społeczności lokalnej.

---

Oceń: Budynek sądu w Bytomiu

---