Zespół dawnego ewangelickiego ośrodka opiekuńczego „Ostoja Pokoju”

---

Historia

Historia ośrodka opiekuńczego znanego jako „Ostoja Pokoju” wywodzi się od postaci Ewy von Tiele Winckler, urodzonej w 1866 roku, córki Valeski i Huberta. W przyszłości znana jako Matka Ewa, w wieku dwudziestu lat podjęła inicjatywę stworzenia ośrodka pomocy dla ubogich, który funkcjonował w pałacu jej ojca w Miechowicach, obecnie dzielnicy Bytomia. Ośrodek ten nosił nazwę Schronisko Ewy (Evas Herberge) i obejmował ambulatorium, szwalnię dla dziewcząt oraz stołówkę.

W odpowiedzi na jej zaangażowanie w opiekę nad chorymi, ojciec Ewy, w 1888 roku, podarował jej projekt nowego domu opieki na Święta Bożego Narodzenia. Uroczyste otwarcie budynku miało miejsce w 1890 roku i nadano mu nazwę „Ostoja Pokoju”. Wkrótce po tym, w wieku 25 lat, Matka Ewa odziedziczyła majątek po zmarłej matce, co pozwoliło jej na znaczną rozbudowę ośrodka.

W 1893 roku pojawił się „Szpital Walewska” oraz dom dla małych dzieci o nazwie „Jaskółcze gniazdo”. Po założeniu żeńskiego diakonatu w Miechowicach w 1882 roku, Matka Ewa została wyświęcona na diakonisę, co otworzyło nowe możliwości dla działań opiekuńczych.

W latach 1896–1898 na terenie zakładu zbudowano kościół, obok którego wzniesiono młyn, piekarnię, szklarnie oraz niewielki drewniany domek, w którym Matka Ewa mieszkała aż do swojej śmierci. Do końca jej życia, miechowicka „Ostoja Pokoju” obejmowała już 28 budynków. Niestety, większość z tych obiektów została zniszczona w wyniku szkód górniczych.

W 1988 roku niektóre z budynków, takie jak „Pliszki”, „Gniazdo Jaskółcze” oraz „Radość Matki”, zostały rozebrane przez parafię Świętego Krzyża w Bytomiu-Miechowicach, a uzyskaną cegłę wykorzystano do budowy domów katechetycznych dla potrzeb tej wspólnoty.

Działalność

Zakład opiekuńczy znany jako „Ostoja Pokoju” miał na celu zapewnienie wszechstronnej pomocy oraz opieki zarówno dorosłym, jak i dzieciom. Dzieci były wychowywane w kameralnych grupach, określanych mianem „Rodzinkami”. Oprócz bieżącej opieki, instytucja ta angażowała się także w działania resocjalizacyjne, co obejmowało organizowanie różnorodnych kursów oraz naukę zawodów.

„Ostoja Pokoju” słynęła także z wydawania własnego czasopisma, które było ważnym elementem jej działalności. Nowatorskie podejście do wychowania dzieci, stosowane w tej placówce, zyskało uznanie i stało się inspiracją dla utworzenia kolejnych 40 domów wychowawczych, które były zakładane pod przewodnictwem Matki Ewy.

Działalność „Ostoja Pokoju” była kontynuowana aż do wybuchu II wojny światowej. W 1945 roku instytucja ta została przejęta przez parafię ewangelicko-augsburską w Bytomiu, a w 1950 roku jej zarząd przeszedł w ręce państwa. Parafia ewangelicko-augsburska była w stanie odzyskać część nieruchomości w 1990 roku. Dzieło Matki Ewy jest kontynuowane obecnie, między innymi przez prowadzenie przez parafię DPS – Ewangelickiego Domu Opieki „Ostoja Pokoju”, który zlokalizowany jest w nowopowstałym budynku na terenie dawnego zakładu.

Obiekty na terenie zakładu

Zabytki

Na terenie województwa śląskiego znajduje się wiele obiektów, które zostały wpisane do rejestru zabytków nieruchomych. Wśród nich wyróżnia się „Ostoja Pokoju” (Friedenshort), zbudowany w 1890 roku. Ten pierwszy budynek w kompleksie nadał nazwę całemu zakładowi. W jego wnętrzach początkowo funkcjonowało ambulatorium, punkt opatrunkowy, a później także ochrona dla dzieci, biura, kaplica oraz miejsce pracy i zamieszkania Ewy. Na dachu budynku znajdowała się sygnaturka, która wzywała siostry na modlitwę.

Dodatkowym ważnym obiektem jest kościół parafialny ewangelicko-augsburski z 1896 roku, który zbudowano w stylu neogotyckim. Służył on zarówno mieszkańcom zakładu, jak i ludziom z Miechowic. W kościele można znaleźć wiele oryginalnych elementów wyposażenia, takich jak główny ołtarz przedstawiający krzyż na Golgocie z klęczącymi pod nim przedstawicielami śląskiego ludu – górnikiem i hutnikiem, rzeźbione balkony, ambonę, chór diakonicki przy organach, chrzcielnicę, oryginalny żyrandol oraz witraże.

Kolejnym obiektem historycznym jest plebania z roku 1894, znana jako stara plebania, która obecnie pełni funkcję budynku mieszkalnego. W skład kompleksu wchodzi również dom „Matki Ewy”, który powstał w 1902 roku. Z początku służył jako ambulatorium oraz pokoje gościnne, a na poddaszu znajdowały się dwa pokoje mieszkalne Matki Ewy. Obecnie jest to muzeum.

W 1905 roku zbudowano dom „Cisza Syjonu”, uznawany za dom dziecka. Niegdyś był to najwyższy budynek w zespole, mający jadalnię dla 100 osób, przeznaczony na zgromadzenia misyjne i ewangelickie. Na pierwszym piętrze znajdowały się pokoje dla sióstr, stanowiące ich dom macierzysty, z centralną kuchnią w przybudówce. Obecnie odbywają się tam liczne wydarzenia kulturalne. Warto również wspomnieć o domu „Elim” (Spokój Boży) z 1916 roku, który jest domem wypoczynkowym dla diakonis.

Pozostałe obiekty

W dziedzictwie historycznym zakładu zawiera się także szpital dla nieuleczalnie chorych i inwalidów, znany jako „Szpital Walewska”. Działał on w oparciu o cztery czteroosobowe salki oraz dużą przestrzeń w holu. Inny istotny obiekt to cmentarz przykościelny z grobem Matki Ewy, który datowany jest na 1930 rok. Poza tym, nie można pominąć plebanii z lat 1984-1987 oraz Domu Pomocy Społecznej „Ostoja Pokoju”, który funkcjonował od 1990 do 1995 roku. Wśród obiektów, które znajdują się poza zespołem historycznym, znajduje się szpital dla nieuleczalnie chorych i inwalidów, nazwany „Waleska” na cześć matki Ewy, który został zbudowany w 1892 roku (obecnie znajduje się przy pl. Szpitalnym 1).

Obiekty nieistniejące

Niestety, w historii tego miejsca były również budynki, które nie przetrwały do współczesności. Wśród nich znalazł się dom dla małych dzieci „Jaskółcze Gniazdo” z początku lat 90. XIX wieku, dom dla niemowląt „Kraina Słońca” z 1910 roku, a także Christaram („Pokój w Chrystusie”) – dom dla sióstr. Zniknął również budynek „Świętość Pana” z 1927 roku, przeznaczony dla kandydatek na siostry.

---

Oceń: Zespół dawnego ewangelickiego ośrodka opiekuńczego „Ostoja Pokoju”

---