Rezerwat przyrody Segiet to fascynujący częściowy leśny rezerwat przyrody, który znajduje się na granicy miast Bytom i Tarnowskie Góry, na obszarze Garbu Tarnogórskiego. Rezerwat ten usytuowany jest w szczytowych partiach Srebrnej Góry, osiągającej wysokość 347 metrów n.p.m., co czyni ją jednym z wyższych wzniesień w zachodniej części tego regionu.
Obszar rezerwatu objęty jest ochroną czynna, a jego utworzenie miało na celu nie tylko zachowanie cennych aspektów przyrodniczych, ale również umożliwienie prowadzenia działalności naukowej, dydaktycznej oraz promowanie świadomości społecznej. Rezerwat powstał na podstawie zarządzenia Ministra Leśnictwa z dnia 27 kwietnia 1953 roku, którego treść została opublikowana w Monitorze Polskim (M.P. z 1953 r. nr 42, poz. 511).
W jego obrębie zachowany został fragment naturalnego lasu bukowego z domieszką świerka i jodły, który wykształcił się w rejonie dawnych wyrobisk górniczych. Powierzchnia rezerwatu wynosi 92,29 ha, podczas gdy akt powołujący pierwotnie wskazywał na 24,29 ha. Dodatkowo, strefa ochronna otuliny wokół rezerwatu ma powierzchnię 142,14 ha.
Geologiczna struktura obszaru rezerwatu tworzy głównie osady środkowego triasu, takie jak wapienie, margle oraz kruszconośne dolomity. Na nielicznych fragmentach tej powierzchni można również znaleźć utwory czwartorzędowe, zwłaszcza piaski pochodzenia polodowcowego. Taki zróżnicowany krajobraz geologiczny czyni rezerwat miejscem o wyjątkowych walorach przyrodniczych.
Historia
W 1908 roku rozpoczęto inicjatywy mające na celu utworzenie rezerwatu przyrody na Srebrnej Górze, w obrębie kompleksu leśnego znanego jako Las Segiecki. Już w czerwcu 1916 roku odbyła się wizja lokalna, w której wzięli udział przyrodnicy, nadleśniczy oraz reprezentant hrabiego Donnersmarcka, właściciela tych terenów. Późniejsze, wielokrotne próby ustanowienia rezerwatu przez zarówno polskich, jak i niemieckich przyrodników, zakończyły się sukcesem dopiero w 1953 roku.
Rezerwat charakteryzuje się dobrze zachowanym, 150-letnim drzewostanem bukowym, który zawiera domieszkę jaworu, świerka, sosny oraz jarzębu. W tym drzewostanie buki osiągają wysokość od 35 do 40 metrów, co jest efektem naturalnej sukcesji leśnej w rejonach, które były znacznie przekształcone przez działalność ludzką.
W 2023 roku obszar rezerwatu przyrody Segiet, a także jego otulina, został znacznie powiększony, osiągając powierzchnię odpowiednio 92,29 ha oraz 142,14 ha. Zarządzenie Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Katowicach w tej sprawie weszło w życie 27 stycznia 2023 roku.
Cel ochrony
Celem ochrony w rezerwacie jest ochrona fragmentu naturalnego lasu bukowego, który posiada istotną wartość naukową, dydaktyczną oraz społeczną. Ten obszar, wraz z dawnymi wyrobiskami górniczymi, zwanymi warpiami, stanowi cenny ekosystem.
W rezerwacie zachowane są także bogate zasoby gatunkowe zarówno fauny, jak i flory, co czyni to miejsce niezwykle ważnym dla badań biologicznych i ochrony przyrody.
Flora
Rezerwat przyrody Segiet to obszar o wyjątkowej bioróżnorodności, w którym można spotkać trzy różne zespoły leśne. W północnej części terenu dominuje kwaśna buczyna niżowa (Luzulo pilosae-Fagetum), charakteryzująca się specyficznym ekosystemem. W południowej strefie rezerwatu, pokrytej lejami i zapadliskami po dawnych szybach, występuje ciepłolubna buczyna storczykowa (Cephalanthero-Fagenion).
Na pozostałych obszarach znajduje się żyzna buczyna, prawdopodobnie zdegradowana formą żysnej buczyny karpackiej (Dentario glandulosae-Fagetum). Taki układ ekosystemów sprawia, że flora rezerwatu jest niezwykle bogata, obejmując około 15 gatunków drzew, 9 gatunków krzewów, 103 gatunki roślin zielnych oraz 40 gatunków mszaków.
Wśród roślin zielnych występuje wiele storczyków, do których należy zaliczyć buławnik czerwony, gnieźnik leśny, kruszczyk rdzawoczerwony, kruszczyk szerokolistny oraz najbardziej okazały przedstawiciel polskich storczyków – obuwik pospolity. W rejonie rezerwatu można spotkać również inne chronione gatunki roślin, takie jak: lilia złotogłów, orlik pospolity, śnieżyczka przebiśnieg, tojad dzióbaty oraz wawrzynek wilczełyko.
Fauna
Rezerwat przyrody Segiet wyróżnia się zróżnicowaną fauną, co czyni go miejscem o szczególnym znaczeniu ekologicznym. Znajdujący się na tym terenie skomplikowany układ podziemnych szybów i korytarzy sprzyja miłemu mieszkańcom pokroju nietoperzy.
Ze względu na dogodne warunki do zimowania, można tutaj spotkać wiele gatunków tych ssaków. Wśród najczęściej obserwowanych należy wymienić mroczki późne, gacki brunatne oraz szare. Dodatkowo, w rezerwacie zamieszkują nocki duże, rude, wąsatki, a także mniejsze nietoperze, takie jak Brandta i Natterera.
Otoczenie przyrodnicze i kulturowe
„Rezerwat Segiet jest wyjątkowym miejscem, które sąsiaduje z historycznym stanowiskiem dokumentacyjnym Blachówka, gdzie niegdyś znajdował się czynny kamieniołom dolomitu. Stare wyrobisko dolomitu z końca XIX i początku XX wieku, zostało objęte ochroną w 1995 roku, ze względu na swoje niepowtarzalne walory naukowe, dydaktyczne, a także kulturowe i krajobrazowe. Zauważalne strome ściany wyrobiska stanowią siedlisko dla różnorodnego ptactwa, w tym również drapieżników, a także rzadkich roślin kserotermicznych.
Rezerwat Segiet oraz wyrobisko Blachówka są również związane z unikalnym zjawiskiem, jakim są Podziemia Tarnogórsko-Bytomskie. Powstały one na skutek intensywnej eksploatacji górniczej, która miała miejsce od XII do XX wieku. W efekcie tej działalności utworzono sieć sztolni, szybów, chodników, komór oraz wybierków, ich łączna długość przekracza 300 km, co czyni je największym naturalnym stanowiskiem zimowania nietoperzy w regionie Górnego Śląska.
W podziemiach tych można spotkać gatunki nietoperzy, które są ujęte w załączniku II dyrektywy siedliskowej, co przyczyniło się do objęcia tego terenu ochroną. Jest to ostoja Natura 2000, obejmująca obszar 3490,8 ha. Badania przyrodników wykazały obecność aż 10 gatunków nietoperzy, takich jak nocek duży czy gacek brunatny, który ma tu swoje największe zimowisko w Europie. W południowej części nieczynnego wyrobiska Blachówka, w ścianie eksploatacyjnej, znajdują się otwory wlotowe, którymi nietoperze wracają z podziemi na powierzchnię; pełnią one także funkcję wentylacyjną, umożliwiając cyrkulację powietrza w podziemnych korytarzach.
Na terenie Segietu zachowały się także liczne ślady po dawnym górnictwie srebra i ołowiu, do których należą leje oraz zapadliska, świadczące o bogatej historii tego obszaru.
Zagrożenia dla Segietu, Srebrnej Góry i Lasu Segieckiego
W bliskim sąsiedztwie rezerwatu Segiet oraz wyrobiska Blachówka został stworzony kompleks rekreacyjno-sportowy o nazwie Dolomity Sportowa Dolina. W ramach tego przedsięwzięcia, które obejmuje całoroczne stoki narciarskie oraz infrastrukturę usługową, znaczne obszary Lasu Segieckiego zostały wykarczowane. Las ten, pełniący funkcję naturalnej osłony dla rezerwatu, nie tylko stracił na powierzchni, ale także na jakości swojego ekosystemu. Działalność kompleksu ma negatywny wpływ na otoczenie, w czym pomocne są organizowane tam masowe wydarzenia, takie jak zloty pojazdów militarnych oraz różnego rodzaju rajdy quadów i motocykli.
Kolejnym poważnym zagrożeniem dla tego obszaru jest planowana budowa osiedla, które będzie się składać z ponad 30 domów jedno- i wielorodzinnych. W przyszłości przewidziane jest także powstanie kolejnych 100 budynków mieszkalnych, pawilonu handlowego oraz przychodni. Te inwestycje wiążą się z dalszą wycinką Lasu Segieckiego, co zagraża nie tylko samej strukturze lasów, ale również ich biologicznemu bogactwu, gdyż tereny zabudowane będą się zbliżać do rezerwatu. W efekcie działania te mogą zagrażać lokalnej populacji nietoperzy, które korzystają z podziemnych korytarzy i miejsc żerowania. Ich bazy pokarmowe zostaną znacząco ograniczone, a także istnieje ryzyko zasypania otworów w wyrobiskach podczas robót budowlanych.
Oprócz wymienionych zagrożeń, istnieje konieczność wycinki dużej liczby chorych drzew w Lesie Segieckim, który stanowi otulinę rezerwatu. Najpoważniejsze zmiany przewiduje się od strony południowej rezerwatu, co doprowadzi do nadmiernego naświetlenia lasu bukowego wchodzącego w skład drzewostanu rezerwatu. Jeśli sytuacja nie ulegnie zmianie, w dłuższej perspektywie, może to prowadzić do wymierania buczyny, która jest rzadkimi i cennymi ekosystemami leśnymi.
Obiekt UNESCO
Rezerwat Segiet to niezwykle istotny element krajobrazu pogórniczego Srebrnej Góry. Jego znaczenie zostało dostrzegnięte na międzynarodowej arenie, co potwierdza jego wpis na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Data tego zaszczytu to 9 lipca 2017 roku.
Rezerwat ten został uhonorowany tytułem UNESCO jako część Kopalni rud ołowiu, srebra i cynku, która znajduje się w Tarnowskich Górach. Dodatkowo, wyróżnia się on również ze względu na swój unikatowy system gospodarowania wodami podziemnymi, który jest istotnym aspektem gospodarowania tym terenem.
Pozostałe obiekty w kategorii "Rezerwaty przyrody i parki narodowe":
Zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Suchogórski Labirynt Skalny” | Zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Żabie Doły” | Miechowicka Ostoja LeśnaOceń: Rezerwat przyrody Segiet