Szyb Krystyna

---

Historia

Dwuprzedziałowy wydobywczy szyb Kaiser Wilhelm został zbudowany pomiędzy 1870 a 1873 rokiem, dla nowo powstałej kopalni węgla kamiennego Hohenzollern, która zainaugurowała swoje wydobycie w 1873 roku. W późniejszych latach dół ten przeszedł kilka znaczących modernizacji. W 1917 roku jego głębokość wyniosła 210 metrów, a do 1920 roku sięgnęła 340 metrów. W 1928 roku osiągnęła imponującą głębokość 510 metrów.

Pierwotny budynek wieży wyciągowej posiadał murowaną, ośmioboczną formę z cegły oraz wysokość około 17 metrów. Obsługiwany był przez dwa systemy maszyn parowych, które już w 1928 roku uznano za przestarzałe. Pomimo używania starzejącego się sprzętu, kopalnia była w stanie wydobyć od 6000 do 8000 ton urobku dziennie. W celu zwiększenia efektywności, zarząd kopalni podjął decyzję o gruntownej przebudowie wieży szybowej, a maszyny parowe postanowiono zastąpić nowoczesnymi elektrycznymi.

Ograniczenia terenowe uniemożliwiały budowę nowej wieży z tradycyjnych materiałów, co skłoniło do wyboru stali jako surowca konstrukcyjnego w 1927 roku. Stal była korzystniejsza ekonomicznie oraz pozwalała zaoszczędzić miejsce, eliminując potrzebę stosowania dużych fundamentów, które byłyby wymagane przy użyciu żelbetu. Za koncepcję architektoniczną budynku odpowiadał inż. Becker z Gliwic.

Fundamenty wymiary 72,7 m² oraz grubości od 3,40 do 6 metrów z betonu ubijanego wykonano zimą 1927/1928 przez firmę Kaller & Stachnik z Bytomia. Proces budowy ryglowanej struktury stalowej, według projektu B. Waltera z Gliwic, rozpoczęto w maju 1928 roku. Cegły klinkierowe pochodzące z kopalnianej cegielni użyto do stworzenia elewacji, dając jej ciepły, ceglasty kolor. Stawianie nowej wieży zakończono w 1929 roku, po 1 kwietnia.

Nowopowstała wieża, ważąca około 1300 ton, powstała z wysokiej jakości stali St 37 i została skonstruowana przez firmę Schüchtermann & KremerBaum A.-G. z Herne. Elektryczne maszyny wyciągowe przybyły z Brown, Boveri & Cie. A.-G. w Mannheim oraz Huty Donnersmarcka z Zabrza. Wdrożone systemy sygnałowe dostarczyła renomowana firma Siemens & Halske.

Rok 1945 przyniósł znacjonalizowanie kopalni oraz jej zmianę nazwy na KWK Szombierki. W 2000 roku, w trakcie likwidacji kopalni, niektóre obiekty zostały zburzone, jednak wieże szybu Ewa oraz Krystyna ocalały. Szyb Krystyna został wpisany do rejestru zabytków województwa śląskiego w 2004 roku. W okolicy szybów zlokalizowano duży podziemny schron przeciwlotniczy, który również znalazł się w gminnej ewidencji zabytków Bytomia w 2020 roku.

W 2008 roku wieża przeszła w ręce przedsiębiorstwa Armada Development SA, kierowanego przez Michała Goliego. Plany obejmowały rewitalizację obiektu według projektu bytomskich architektów z pracowni Medusa Group, co miało na celu przekształcenie budowli w miejsce edukacji i rozrywki, w tym stworzenie hotelu oraz restauracji z punktem widokowym. W projekcie „Centrum edukacyjno-naukowe Kopalnia Wiedzy” przewidywano również pozyskanie funduszy z Unii Europejskiej. W 2021 roku wieża szybu Krystyna znalazła się w ofercie sprzedaży, a jej cena wyniosła 3,9 miliona złotych.

Architektura

Basztowa wieża, która przywodzi na myśl młot górniczy, składa się z prostopadłościennych brył trzonu oraz głowicy. Struktura tego symetrycznego budynku została zaprojektowana na planie prostokąta i pokryta dwuspadowym dachem o niewielkim nachyleniu. Budowla opiera się na solidnej stalowej konstrukcji, która, co ciekawe, jest niewidoczna z zewnątrz, ponieważ fasadę wykonano z nietynkowanej cegły klinkierowej.

Ambitny charakter nowej wieży został zaprojektowany tak, aby podkreślać układ pionowych linii. Pasy okien, umieszczone w odpowiednich proporcjach (po jednym oknie na węższej części trzonu i po dwa na szerszej), są flankowane lizenami, a ryzalit na głowicy dodaje rasteru i wyrazistości całej konstrukcji.

Wyposażenie

W górnej części wieży znajduje się wiele chronionych zabytków, w tym pozostałości dwóch elektrycznych maszyn wyciągowych:

• maszyna wyciągowa przedziału zachodniego z 1928 roku – z tarczą typu Koepe o średnicy 6,5 m,
• maszyna wyciągowa przedziału wschodniego z 1933 roku – z tarczą typu Koepe o średnicy 7 m.

Podzespoły mechaniczne wyprodukowała firma Vereinigte Oberschlesische Hüttenwerke AG, natomiast do produkcji elementów elektrycznych przyczyniła się firma Brown Boveri & Cie AG z Mannheim. Obie maszyny były zasilane w układzie Leonarda.

W wieży znajdowały się także: suwnica o udźwigu 30000 kg oraz winda, co dodatkowo podkreśla funkcjonalność tej interesującej budowli.

---

Oceń: Szyb Krystyna

---