Zabudowa rejonu głównego dawnej kopalni Rozbark

---

Historia

Budynki, takie jak cechownia, maszynownia, kuźnia, straż pożarna, a także dwa budynki administracyjne oraz biuro dyrekcji, zostały wzniesione na zlecenie firmy Georg von Giesches Erben, która przejęła kopalnię od bankiera Friedmanna w 1890 roku. Obiekty te służyły Kopalni Węgla Kamiennego Rozbark (wcześniej znanej jako Heinitz), prowadzącej wydobycie od 1877 roku aż do 2004 roku. Po zakończeniu działalności górniczej, zabudowa trafiła do Spółki Restrukturyzacji Kopalń, ale niestety jej działania doprowadziły do zniszczenia i rozkradania obiektów przez zbieraczy złomu. W latach 2000-tych, stalowe wieże szybowe zostały zburzone. Wpisanie 3 września 2007 roku budynków cechowni, kotłowni oraz maszynowni szybu Bończyk, a także murów oporowych do rejestru zabytków województwa śląskiego, miało na celu przywrócenie ich historycznej wartości.

Obiekty, takie jak kuźnia i warsztat ślusarski przy ul. Chorzowskiej, uległy wyburzeniu około 2012 roku ze względu na ich zły stan techniczny. W 2009 roku, miasto Bytom przejęło teren kopalni z zamiarem przekształcenia go. W planach było stworzenie dzieła sztuki – ogrodu, który miał być realizowany przez francuskiego artystę Jean-Paula Ganema, jednak brak funduszy sprawił, że projekt nie został zrealizowany. W przyszłości, przestrzenie pokopalniane, takie jak budynki maszynowni i kotłowni, zostaną przemienione w Centrum Sportów Wspinaczkowych i Siłowych. Projekt ten, znany jako „Uratowanie przed rozbiórką i rewitalizacja zespołu dawnej kopalni Rozbark”, otrzymał wsparcie ze środków Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach RPO-WSL na lata 2014-2020, w ramach Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych Subregionu Centralnego.

Mur oporowy

Mur oporowy, zbudowany w 1886 roku, przeszedł w 2020 roku prace remonotowe i naprawcze. Inwestor, firma Skarpa Bytom, planuje stworzyć na jego powierzchni mural, który będzie łączył historię Bytomia z nową funkcjonalnością obiektów po byłej kopalni.

Maszynownia szybu Bończyk

Szyb Mauve, później znany jako Bończyk, rozpoczął swoje istnienie po 1863 roku, kiedy to został wykopany na zlecenie bytomskiego radcy komercjalnego, doktora Ottona Friedlaendera. W trakcie drążenia szybu natrafiono na kurzawkę, co miało za konsekwencję zalanie obiektu. Mimo trudności, po intensywnych pracach związanych z pompowaniem wody, sukcesywnie kontynuowano prace nad szybkiem, osiągając głębokość 190 m. W ciągu kolejnych lat jego głębokość wzrosła do 350 m, co czyniło go jednym z najgłębszych w rejonie Bytomia. W 1908 roku w budynku maszynowni zainstalowano elektryczną maszynę wyciągową, co uczyniło ten obiekt pionierskim pod względem technologii stosowanej w górnictwie. Po zamknięciu maszynowni przestrzeń ta została przystosowana do celów edukacyjnych. Niestety, mimo wpisania do rejestru zabytków, budynek cierpiał na problemy związane z degradacją, a prace rewitalizacyjne dobiegły końca w 2020 roku.

Cechownia

Projekt cechowni, również autorstwa Emila i Georga Zillmannów, wzniesiono w 1911 roku i wykorzystywano je m.in. do organizacji uroczystości barbórkowych. Niestety, przebudowy dokonane od zachodniej strony do pewnego stopnia zniszczyły symetrię budynku. Warto zauważyć, że w wnętrzu cechowni nakręcono sceny do znanych filmów Kazimierza Kutza, takich jak „Perła w koronie” oraz „Sól ziemi czarnej”. W 2007 roku usunięto z sali ołtarz ku czci św. Barbary i przekazano go parafii św. Jacka w Bytomiu. Cechownia, pomimo zmian, przetrwała do dziś w relatywnie dobrym stanie i przeszła renowację w 2012 roku, jednak w trakcie tych prac utracono oryginalne elementy konstruktorskie. Od 2013 roku budynek stał się siedzibą Teatru Tańca i Ruchu Rozbark, który rozpoczął działalność w marcu 2014 roku. Ciekawostką jest to, że obok cechowni wzniesiono dawny budynek administracyjny kopalni, który także przeszedł rewitalizację i został przekształcony na hotel. U szczytu zmian, w 2017 roku przed cechownią znalazła się statua przedstawiająca górnika, stworzona przez Waltera Tuckermanna w 1935 roku, wcześniej wystawiona na terenie bytomskiej kopalni Centrum.

Kotłownia

Budynek kotłowni powstał w 1915 roku i zachował stalowe konstrukcje wewnątrz obiektu. Niestety, 4 lipca 2019 roku doszło tam do tragicznego wypadku. Komin kotłowni o wysokości 75 metów zawalił się, co spowodowało znaczne uszkodzenie części budynku. Planowana jest odbudowa tej zniszczonej części oraz wykonanie nowej betonowej posadzki. Dodatkowo, w zachodniej elewacji kotłowni planuje się stworzenie podświetlonej ścianki wspinaczkowej, której format będzie odpowiadał trójbojowi olimpijskiemu, co czyniłoby ją pierwszą tego typu konstrukcją w Polsce.

Architektura

Mur oporowy

Wzniesiony z cegły mur oporowy osiąga maksymalną wysokość pięciu metrów, a jego powierzchnia została starannie otynkowana. Szczyt tej konstrukcji wieńczy efektowna, kutą balustrada. W czasach PRL-u na wysokości muru widniał napis „KOPALNIA ROZBARK”, który był stworzony z pojedynczych liter, przyciągając wzrok przechodniów.

Maszynownia szybu Bończyk

Ten dwukondygnacyjny budynek, podpiwniczony, został zaprojektowany na planie prostokąta i wznosi się w stylu nawiązującym do neogotyku, z elementami architektury historyzującej. Charakterystyczne dla niego są dużych rozmiarów okna, które dzielone zostały na mniejsze pola dzięki zastosowaniu laskowania oraz arkad, zwieńczonych ostrołukami. W górnej części ścian dostrzega się blendy dekoracyjne z maswerkami. Na krótszych ścianach umieszczono niewielkie blendy w formie tarcz herbowych, które przywołują skojarzenia z zapierającą dech w piersi architekturą gotyckich zamków. W narożach budynku widać schodkowe skarpy. Wejście do obiektu usytuowane jest asymetrycznie w dolnej części północnej ściany, gdzie niskie łuki ostre oraz dwuspadowy daszek, wcześniej w kolorze zielonym, nadają mu charakterystyczny wygląd. Zielona barwa kontrastuje z ceglanym odcieniem elewacji, której dopełniają ceglane wypełnienia blend oraz parapety pulpity.

Cechownia

Budynek cechowni, wzniesiony z cegły w systemie bazylikowym, ma kształt wydłużonego prostokąta. Styl architektoniczny, w jakim został zaprojektowany, można określić jako neobarokowy, z historyzującymi akcentami. Budynek ma dwie kondygnacje w części wschodniej oraz dobudówkę od strony zachodniej. Wnętrze cechowni charakteryzuje się trójnawową salą zborną, której centralnym punktem są okna o falujących łukach, wystających ponad gzyms reszty budynku, tworząc ciekawe i dynamiczne linie. Towarzyszą im mniejsze, elipsoidalne okna, które tworzą harmonijną kompozycję. Ściany sali zostały wykończone białymi i zielonymi, glazurowanymi cegłami. W tej sali cześć oddano św. Barbarze, która miała swój ołtarz ozdobiony obrazem autorstwa berlińskiego malarza E. Grossmanna. W początkowym projekcie przewidziano drewniane stropy, które miały odzwierciedlać falistą linię elewacji zewnętrznej. W otoczeniu sali zbornej znajdują się o wiele niższe pomieszczenia biurowe, przykryte prostym dachem. Zewnętrzna kolorystyka budynku zestawiona jest w kontrastujących barwach zielono-czerwonych, zaś wewnątrz dominuje biało-zielona tonacja na elewacji, wzbogacona geometrycznymi lizenkami.

Kotłownia

Kotłownia, budynek o dwóch kondygnacjach, wyróżnia się ceglaną konstrukcją na rzucie wydłużonego prostokąta. Część północna budynku ma dachem mansardowy, podczas gdy południowa część przykryta jest dachem pulpitowym, co nadaje całości ciekawą formę architektoniczną.

---

Oceń: Zabudowa rejonu głównego dawnej kopalni Rozbark

---