Rozbark

---

Nazwa

Najwcześniejsze znane zapisane odniesienie do miejscowości pojawia się w dokumentach z 1223 roku, gdzie występuje w formie Rosenberg. W kolejnych latach nazwa ta ewoluowała, przyjmując różne formy, w tym: Rosenbergk (1654), Rozbark (1695), Rozbarg (1724), Rosberg (1743), Rosberg (1780), Rosberg (1783), Rossberg (1845), Rossberg (1864), Rossberg (1886), Rozbork (Rossberg) (1900) oraz Rozbark (Rossberg) (1920).

Etymologia tej nazwy ma swoje źródło w wschodnio-środkowo-niemieckich elementach słownych, gdzie rosen oznacza ‘różany’, a berg ‘góra’, co można tłumaczyć jako ‘góra rózana’. W miarę adaptacji do języka polskiego, nazwa przeszła proces fonetycznej spolszczenia, przyjmując formę Rozbark.

W tym kontekście, substytucja wschodnio-środkowo-niemieckiej formy *Ros(’en’)berg zaowocowała przejęciem członu -berg jako -bark. Zjawisko skracania pierwszej części nazwy mogło być rezultatem tendencji do redukcji sylab, które nie były akcentowane w niemieckiej fonologii. W zapisie gwarowym wymawia się to jako rosbark.

Historia

Czasy piastowskie

Według miejscowych podań, to na Różanym Wzgórzu, znanym również jako Srocze Wzgórze, święty Jacek Odrowąż z rodu Odrowążów miał głosić swoje kazania. Na jego cześć, w tym malowniczym miejscu, wzniesiono drewnianą kaplicę, która mogła powstać około 1740 roku, a później zbudowano murowany kościółek, który zrealizowano w 1801 roku. Obecny kościół św. Jacka zbudowano między 1908 a 1911 rokiem.

W historii miejscowości zapisano dramatyczny incydent z 1441 roku, kiedy to wszystkie zabudowania Rozbarku zostały doszczętnie zniszczone w wyniku pożaru. Kolejne ważne wydarzenie miało miejsce 6 lipca 1459 roku, kiedy Rozbark został sprzedany Konradowi IX Czarnemu za sumę 1700 grzywien przez Wacława I cieszyńskiego. Niestety, w 1474 roku, w trakcie wojny o czeską sukcesję, Rozbark znów ucierpiał, doświadczając wielkiego spustoszenia po śmierci Jerzego z Podiebradów.

Nowożytność

W 1459 roku, 16 sierpnia, Rozbark znalazł się w granicach Węgier, rządzonych przez Macieja Korwina. Po jego śmierci, na mocy pokoju w Ołomuńcu, w 1490 roku miejscowość powróciła pod panowanie Królestwa Czech, które z pewnością miało znaczenie dla lokalnych mieszkańców, szczególnie z uwagi, iż rządził nią Władysław II Jagiellończyk.

W roku 1526 Rozbark przeszedł we władanie austriackich Habsburgów, a później w ręce Jerzego Hohenzollerna oraz jego syna Jerzego Fryderyka. Po śmierci ostatniego z nich, od 1603 roku, Rozbark stał się własnością elektorów brandenburskich. Miejscowość już niejednokrotnie dotykały zniszczenia, jak w 1582 roku, kiedy kolejny pożar strawił znaczną część zabudowy. Dodatkowe zniszczenia miały miejsce podczas wojny trzydziestoletniej; w październiku 1643 roku Szwedzi najechali wioskę, co doprowadziło do powieszenia kilku mieszkańców. W tym okresie, dzięki wsparciu cesarza Austrii, Rozbark zyskał Łazarza I Starszego Henckel von Donnersmarck.

Po wojnie, 11 czerwca 1742 roku, na mocy pokoju wrocławskiego, Rozbark został oddany królowi Prus Fryderykowi II Wielkiemu.

XIX-XX wiek

Rozbark przeżywał intensywny rozwój od początku XIX wieku, co wiązało się z uruchomieniem wydobycia węgla kamiennego w kopalni Heinitz i rud cynku oraz ołowiu w kopalni Fiedlersglück. Warto zaznaczyć, że przed uruchomieniem kolei w Bytomiu, mieszkańcy Rozbarku zajmowali się głównie spedycją konną.

Ten dynamiczny rozwój gospodarczy odzwierciedlał dużą migrację – liczba ludności wzrosła piętnastokrotnie w okresie między 1858 a 1927 rokiem:

• W 1842 roku powstała pierwsza szkoła, która były obsługiwana przez jednego nauczyciela,
• W 1885 roku zbudowano drugą, dwunastoklasową szkołę,
• W 1895 roku zrealizowano trzecią szkołę, dziesięcioklasową,
• W 1901 roku odwiedzająca Rozbark czwarta szkoła uzyskała status dwunastoklasowej,
• W 1906 roku rozpoczęła działalność piąta, dwudziestoklasowa szkoła,
• W 1911 roku w Rozbarku otwarto szóstą szkołę.

W 1879 roku powstał pierwszy lokalny szpital z pięcioma pokojami, który miał 8 łóżek. Kiedy w 1894 roku zainaugurowano pierwszą wąskotorową linię tramwajową, Rozbark zyskał dogodny środek transportu na trasie Gliwice – Piekary Śląskie.

Na początku XX wieku w Rozbarku istniało wiele polskich organizacji, w tym Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, założone przez Henryka Wójcika, Związek Towarzystw Polek oraz chór Halka. W 1910 roku miejscowość zamieszkiwało 868 osób, z czego 834 mówiło po polsku, a 34 po niemiecku. W wyborach komunalnych z listopada 1919 roku polska lista zdobyła 10 z 12 mandatów, uzyskując 261 głosów. Podczas plebiscytu na Śląsku większość mieszkańców wyraziła chęć przyłączenia się do Polski, głosując na tak 254 razy, przy 153 głosach za Niemcami.

Miejscowość była świadkiem licznych walk w okresie powstań śląskich. 7 maja 1921 roku podczas III powstania Rozbark został zajęty przez powstańców z 4 baonu strzeleckiego Karola Brandysa. 25 maja, wspierani przez baon Teodora Mańczyka z Podgrupy „Linke”, powstańcy zdołali odeprzeć niemieckie natarcie dowodzone przez Wilhelma Schustera. Miejscowość pozostawała w rękach polskich do końca powstania, jednak po jego zakończeniu została włączona do Niemiec. Ze względu na zawirowania graniczne, w latach 1922–1937 przez Rozbark kursował polski tramwaj, mimo że nie zatrzymywał się na niemieckim terytorium.

W 1925 roku rozpoczęto budowę kopalni rud cynku i ołowiu Deutsch-Bleischarleygrube przy obecnej ul. Siemianowickiej. Rozbark, wtedy część Republiki Weimarskiej, został przyłączony do Bytomia w 1927 roku.

Po II wojnie światowej, w 1945 roku, Bytom oraz całe Górny Śląsk zostały przyznane Polsce. 1 sierpnia 2014 roku miało miejsce otwarcie Teatru Tańca i Ruchu Rozbark. Dziś w dzielnicy Rozbark znajdują się trzy powojenne, duże osiedla: Pogoda, Osiedle Zawadzkiego oraz Osiedle Arki Bożka.

Zabytki

W rejonie Rozbark znajdują się interesujące zabytki, które odzwierciedlają bogatą historię tego miejsca. Wśród nich wyróżniamy:

• neoromański kościół św. Jacka, którego budowa przypada na lata 1908–1911,
• Dom Polski „Ul”, powstały pod koniec XIX wieku, pełniący rolę siedziby polskich organizacji w latach 1910–1922, zobacz więcej,
• eklektyczny budynek starostwa powiatowego z lat 1897–1898, obecnie użytkowany przez Muzeum Górnośląskie,
• zabudowa rejonu głównego dawnej kopalni Rozbark,

Słynni mieszkańcy

W historii Rozbarka można znaleźć wiele fascynujących postaci, które miały znaczący wpływ na życie regionu. Na szczególną uwagę zasługują dwie osoby:

• Grzegorz Gerwazy Gorczycki (ok. 1667–1734), duchowny katolicki, który zyskał uznanie jako kompozytor i dyrygent, nazywany bywa polskim Händlem,
• Paul Habraschka, niemiecki pisarz oraz poeta górniczy, który swoją twórczością wzbogacił literaturę regionu.

---

Oceń: Rozbark

---