Szombierki

---

Nazwa

Pochodzenie określenia „Szombierki” jest tematem, który budzi wiele kontrowersji i niejednoznaczności. Istnieje kilka teorii dotyczących jego źródeł, które mogą posłużyć jako wyjaśnienie tej intrygującej nazwy.

Jedna z hipotez sugeruje, że wyraz ten jest związany z średniowieczną nazwą obszaru topograficznego, na którym znajdowała się dawna osada, określanej jako Schönberg. To tłumaczenie wskazuje na znaczenie „Pięknej Góry”, co podkreśla piękno i walory przyrodnicze danego miejsca.

Inna teoria odnosi się do imienia rycerza, Fridericusa de Schonenburcha, który był świadkiem uznania lennictwa Kazimierza II do króla czeskiego Wacława w 1289 roku. To historyczne odniesienie dodatkowo wzbogaca kontekst pochodzenia tej nazwy.

W miarę upływu lat, nazwa Schönberg ewoluowała, podlegając różnym deformacjom i spolszczeniom, przyjmując formy takie jak Schumberg czy Schumbierk. Ostatecznie przekształciła się w obecną nazwę dzielnicy Bytomia – Szombierki.

Warto zauważyć, że w okresie od 1946 do początku lat 90. XX wieku jego oficjalna nazwa brzmiała Chruszczów, jednakże funkcjonowała ona głównie w dokumentacji urzędowej, a nie w codziennym obiegu.

Historia

Powstanie tej miejscowości związane jest z masową akcją osadniczą z drugiej połowy XIII wieku. Wydaje się, że w celu zabezpieczenia Bytomia przed najazdami tatarskimi na drogach prowadzących do miasta utworzono dwie rycerskie osady – Szombierki oraz Rozbark. Dopiero w dokumencie z 26 stycznia 1369 roku, który zatwierdził podział Bytomia i ziemi bytomskiej przez króla czeskiego Karola IV, pojawia się pierwsza wzmianka o Szombierkach. Miejscowość była podzielona między książąt Konrada (obszar wokół wzgórza św. Małgorzaty) a Przemysława (teren blisko Orzegowa).

W średniowieczu wieś zajmowała niewielkie wzgórze bogate w lasy, pola oraz łąki, a na jej terenie znajdowały się liczne naturalne stawy. Taki korzystny teren sprzyjał rozwojowi rolnictwa, podczas gdy rzemiosło rozwijało się w ograniczonym zakresie z uwagi na bliskość Bytomia. Jako mała osada rolnicza, Szombierki istniały aż do początków XIX wieku.

Okres wojny husyckiej (po czwartej krucjacie w 1427 roku) również dotknął te okolice. Reakcją na tę sytuację było sprowadzenie do Bytomia w 1454 roku Jana Capistranusa (Giovanni da Capistrano). Mimo reformacji w 1517 roku, zmiany wiary w Szombierkach nie zaszły, ponieważ nowi właściciele pozostały wierni Kościołowi katolickiemu.

XVIII i XIX wiek

Pierwszym udokumentowanym właścicielem Szombierek (razem z Orzegowem) był Friedrich von Jeanneret. Po jego śmierci w 1775 roku, tereny te przeszły w ręce jego córki Charlotte Freiin von Welczek. Następnie, na przestrzeni czasu, miejscowość stała się własnością rodziny Hochbergów, a wśród ich społeczności znajdowali się Georg oraz bracia Leopold i Carl von Hochberg, potem Carl Freiherr von Gruttschreiber oraz Johanna Petsch, od której majątek zakupił Karol Godulla.

W 1768 roku w Szombierkach uruchomiono pierwszą kopalnię węgla kamiennego „Król Dawid”, która zamknięto jednak około roku 1820. Kluczowym momentem dla przyszłości Szombierek był zakup tych terenów (razem z Orzegowem) przez Karola Godullę, jednego z najbogatszych górnośląskich przemysłowców, wydany 23 marca 1826 roku za 41 485 talarów. W miarę upływu czasu, sytuacja finansowa wsi zaczęła się poprawiać, a nowo powstałe zamożniejsze gospodarstwa oraz cegielnia sprzyjały rozwojowi regionu. Piętnaście lat po tym zakupie, Godulla zbudował neorenesansowy pałac, który uległ zniszczeniu w 1945 roku. W 1848 roku Szombierki przeszły na własność jedynej dziedziczki majątku Godulii, Johanny von Schaffgotsch.

Wraz z rozwojem osady, w połowie XIX wieku zyskała ona na znaczeniu, lecz odczuwała brak obiektu kultu religijnego. W związku z tym, na inicjatywę bytomskiego księdza Józefa Szafranka oraz po przejściu epidemii cholery w 1854 roku (która zabiła jedną trzecią mieszkańców), zbudowano kaplicę. Jej budowę ufundował sołtys Szombierek, Simon Flatzke, na gruncie przekazanym przez Augusta Cygana. Nowa kaplica ku czci Matki Boskiej i św. Józefa została wzniesiona w stylu neogotyckim, według planu autorstwa mistrza murarskiego, Johanna Kowollika z Bytomia.

Inną istotną inwestycją był także bity trakt prowadzący z Bytomia przez Szombierki do Bobrka, oddany do użytku w połowie 1861 roku. W 1869 roku uruchomiono najnowocześniejszą na Górnym Śląsku kopalnię węgla kamiennego Hohenzollern, znaną jako pierwsza w Europie podziemna elektrowóz (w 1883 roku). Od tego momentu, działalność rolnicza w Szombierkach zaczęła zanikać, a 80% mieszkańców osady wkrótce zaczęło pracować w przemyśle. Rozwój kopalni Hohenzollern zwiększył potrzebę budowy nowych, zakładowych domów dla pracowników oraz ich rodzin, które były skromnymi, robotniczymi budynkami z czerwonej cegły.

Również istotną rolę odegrała modernizacja sieci drogowej. Oprócz głównej szosy łączącej Bytom z Bobrkiem, wszystkie pozostałe ulice były wcześniej polnymi traktami. W 1887 oraz 1897 roku poszerzono drogę łączącą Szombierki z Orzegowem, która w 1910 roku przeszła gruntowną przebudowę, uzyskując twardą nawierzchnię. Modernizowano również inne drogi prowadzące do współczesnych ulic: Zabrzańskiej i Frycza-Modrzewskiego.

Roku 1898 to powstanie dwóch linii tramwajowych – do Zabrza i do Chebzia. W połowie 1900 roku zaprowadzono rurociąg od Bytomia do Bobrka, który regularnie zaopatrywał mieszkańców w wodę.

XX wiek

13 października 1901 roku podjęto decyzję o zbudowaniu kościoła parafialnego dla mieszkańców, w wyniku pracy sześcioosobowej komisji. Fundusze na budowę częściowo pochodziły od Schaffgotschów, którzy przekaźli 100.000 marek. Uroczystość poświęcenia nowo powstałego kościoła, zbudowanego w stylu neoromańskim, pod wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezusa (niem. Herz-Jesu), miała miejsce 13 listopada 1904 roku.

W 1920 roku zainaugurowano działalność elektrociepłowni Oberschlesien (dziś Szombierki). Koncern Schaffgotschów zbudował budynki mieszkalne dla górników, oferując im również różnorodne przywileje socjalne, w tym deputaty węglowe. W plebiscycie 1921 roku mieszkańcy Szombierek opowiedzieli się za pozostaniem w granicach Niemiec.

Przez Górny Śląsk przebiegała również granica polsko-niemiecka, wyznaczona na podstawie decyzji z 12 października 1921 roku, która rozdzieliła Szombierki, pozostawiając osadę po stronie niemieckiej. Na terenie miejscowości miało miejsce masowe zwalnianie pracowników oraz spadek wydobycia węgla w kopalni Hohenzollerngrube w latach 1929-1932 o blisko 39%. Posiadając w swoim zasięgu park Fazaniec, który powstał na terenach byłej hodowli bażantów, gmina przejęła go w 1933 roku.

28 stycznia 1945 roku nastąpiło wkroczenie wojsk radzieckich do Szombierek, co przyczyniło się do wywózek mężczyzn na przymusowe prace do ZSRR. W wyniku tej sytuacji, ok. 600 mieszkańców zginęło na frontach II wojny światowej. Po wojnie kopalnia Hohenzollern, przemianowana na „Szombierki”, zaczęła zatrudniać licznie kobiety, w większości żony wywiezionych mężczyzn.

Po 1945

W 1945 roku Szombierki zyskały status gminy polskiej, będąc częścią powiatu bytomskiego. Sytuacja powojenna wyjaśniła się w latach 1947-1948, a gmina przyjęła znaczną ilość osiedleńców z wschodnich oraz centralnych terenów Polski. W lipcu 1948 roku kopalnia „Szombierki” zatrudniała 4372 osób, natomiast nowo powstałe osiedle 501 domków fińskich w północnej części miejscowości miało na celu złagodzenie kryzysu mieszkaniowego.

Rok 1951 to kluczowy moment, gdy Szombierki zostały przyłączone do Bytomia, przekształcając się w przemysłową dzielnicę. Całkowicie nowa przestrzeń miasta, o dużych niezagospodarowanych terenach, stała się punktem interesującym dla rozwoju inwestycyjnego. Rozwój infrastruktury wpłynął również na życie sportowe – w 1945 roku powstał Górniczy Klub Sportowy „Szombierki”, a w 1980 roku drużyna zdobyła tytuł mistrza Polski.

Po 1989 roku nastał trudny czas dla przemysłu wydobywczego, co skutkowało stopniowym zamykaniem kopalni. Ostatecznie, w 1997 roku zapoczątkowano likwidację „Szombierek”. W ostatnich latach, miejscowość doczekała się drugiego kościoła parafialnego oraz powstania nowoczesnych placówek handlowych, takich jak Tesco i Lidl. W 2008 roku Szyb Krystyna i okoliczne tereny zostały sprzedane przez Armada Development, planując rozwój osiedli mieszkaniowych i pól golfowych w tej części miasta.

Zabytki

W mieście Szombierki znajduje się wiele interesujących zabytków, które zachwycają swoją historią oraz architekturą. Oto niektóre z nich:

• Kaplica św. Józefa, zbudowana w 1863 roku w stylu neogotyckim, została wzniesiona jako wotum po epidemii cholery, która miała miejsce w 1854 roku. Jest zapisana w rejestrze zabytków pod numerem A/1151/70,
• Kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa – piękny neoromański budynek, który powstał w 1904 roku i przeszedł remont w 2005 roku. Jego aktualnym proboszczem jest ks. Antoni Kopiec,
• Budynek ratusza, który został wzniesiony w 1913 roku,
• Elektrociepłownia Szombierki (Kraftwerk Oberschlesien) z 1920 roku,
• Wieża wyciągowa byłego szybu „Krystyna” (Kaiser-Wilhelm-Schacht) KWK „Szombierki”, z 1929 roku, która widnieje w rejestrze zabytków pod numerem A/135/04. Więcej informacji można znaleźć pod linkiem szybu „Krystyna”,
• Wzgórze św. Małgorzaty, które było miejscem grodziska wczesnośredniowiecznego „Na Małgorzatce” (stanowisko archeologiczne) i zostało wpisane do rejestru zabytków pod numerem C/1330/85,
• Park krajobrazowy Fazaniec, założony w drugiej połowie XIX wieku, który również znajduje się w rejestrze zabytków, pod numerem A/1341/87.

Każde z tych miejsc nie tylko przyciąga uwagę swoim urokiem, ale także opowiada fascynującą historię, która wzbogaca wiedzę o regionie.

---

Oceń: Szombierki

---