Bobrek (Bytom)

---

Historia

Dokumenty podziałowe księstwa bytomskiego z 1369 roku pierwszy raz wspominają Bobrek, choć powstanie tej wsi datuje się na XIII lub XIV wiek. Osada założona została na prawie niemieckim jako tak zwana ulicówka, a jej główną osią była dzisiejsza ul. Konstytucji, rozciągająca się od kościoła do huty. Rolniczy charakter miejscowości utrwalają pola rozłożone w trzech niwach, znajdujące się w sąsiedztwie wsi.

Na przestrzeni wieków Bobrek zmieniał właścicieli, przechodząc w ręce różnych rodów szlacheckich, w tym Maschkowskich, Nosów, Bujakowskich, Starzińskich, Gierałtowskich i Hochbergów. W 1842 roku dobra nabył Karol Godula, a po jego śmierci odziedziczyła je Joanna Gryczik oraz ród Schaffgotschów. Wspomniany folwark znajdował się w okolicach obecnej ul. Glinki, a jego obecność znaczą liczne budynki mieszkalne.

Pod koniec XVIII wieku Bobrek zamieszkiwało 6 kmieci oraz 14 zagrodników, a proces uwłaszczenia chłopów miał miejsce w 1821 roku. Wieś początkowo należała do parafii w Miechowicach. Ważnym działaczem, który zapoczątkował budowę kościoła w Bobrku, był ksiądz Jan Kuboth, proboszcz z Miechowic. Ziemię pod budowę przekazał hrabia Schaffgotsch, a fundusze pochodziły z różnych źródeł: 55 000 marek od huty Julia, 47 000 marek z funduszu wolnych kuksów i 45 000 od parafian.

Projekt budowli w neoromańskim stylu stworzył architekt Ludwig Schneider, a prace trwały od 1900 do 1902 roku. Kościół został poświęcony 31 sierpnia 1902 roku, a jego konsekracja nastąpiła 18 czerwca 1905 roku. Utworzenie parafii miało miejsce 20 marca 1906 roku, a pierwszym proboszczem został ksiądz Józef Kubis.

Infrastruktura komunikacyjna Bobrek zaczęła się rozwijać w 1859 roku, kiedy to przez wieś przeprowadzone zostały tory kolejowe łączące Tarnowskie Góry z Chebzia. Druga linia, łącząca Bytom z Zabrzem, została ukończona w 1872 roku. Po niej powstał dworzec kolejowy obsługujący tę część bytomskiego regionu.

Tramwaj zadebiutował na ulicach miejscowości w 1898 roku, łącząc jak dziś Bytom z Zabrzem. Pierwsze siedziby elżbietanek w Bobrku datuje się na rok 1899, z nowym budynkiem naprzeciw szkoły wzniesionym w 1902 roku. W owym czasie założono także cmentarz parafialny oraz wcześniej, w latach 1866-67, cmentarz ofiar epidemii cholery za zachód od huty.

Rolniczy dom związków katolickich wzniesiono na południu nad linią kolejową, dziś stanowiącym miejsce dla przedszkola, a obok mieściła się willa burmistrza. Urząd gminy znajdował się na rogu ul. Konstytucji i Piecucha. 1 kwietnia 1928 roku połączono gminę Bobrek, Karb i obszar dworski Bobrka, formując gminę Bobrek-Karb.

Niezapomnianą pamiątką jest pomnik upamiętniający mieszkańców Bobrka, którzy zginęli w czasie I wojny światowej. Znajduje się obok kościoła parafialnego. W 1932 roku powstał tu także drewniany kościół ewangelicki związany z parafią w Miechowicach.

Ważnym elementem edukacyjnym są dwie szkoły: starsza z siedzibą blisko kościoła, czyli obecny Zespół Szkół Nr 3 w Bytomiu, oraz nowsza przy ul. Rataja, sięgająca lat dwudziestych XX wieku, obecnie mieszcząca Szkołę Nr 16.

Historia hutnictwa

Przemysł hutniczy zapoczątkowano w Bobrku wraz z powstaniem spółki akcyjnej Vulkan w 1856 roku zakupem majątku ziemskiego Elisenruh. Huta początkowo nosząca nazwę Vulkan, przenosiła się później na własność Otto i Emila Friedländerów, którzy przemianowali ją na Moritzhütte AG. Po bankructwie w 1883 roku, nowi właściciele Oskar i Georg Caro złączyli zakład z firmą Wilhelma Hegenscheidta, tworząc spółkę akcyjną Oberschlesische Hüttenwerke w Gliwicach.

W 1856 roku rozpoczęto budowę czterech wielkich pieców, z których dwa uruchomiono trzy lata później. Z biegiem czasu zakład rozwinął infrastrukturę, w tym koksownię, a wszystkie piece systematycznie modernizowano. Między 1905 a 1906 rokiem uruchomiono stalownię martenowską, a do 1910 roku liczba pieców wzrosła do sześciu, osiągając osiem do czasu II wojny światowej.

Walcownia, tworzona przez firmę Demag, istniała w pierwszej dekadzie XX wieku, choć armia sowiecka zdemontowała ją w 1945 roku. W latach 20. XX wieku powstała karbidownia, będąca niedawno poza użytkiem. Dyrektor huty mieszkał w budynku przy dzisiejszej ul. Stalowej, znanej jako „zameczek”. Szpital hutniczy przekształcono w przychodnię zdrowia przy ul. Pasteura.

Osiedla robotnicze to kolejne dziedzictwo początku XX wieku, rozrastające się wokół zakładów przemysłowych, jak huta Julia bądź kopalnia Johanna. W XIX wieku funkcjonowała w Bobrku huta cynku „Bobrek”, a jej obszar przekształcony został w międzywojenny okres na stadion KS Stal. Do dnia dzisiejszego dziedzictwo huty tkwi w nazwie ul. Stara Cynkownia, przy której funkcjonowało niegdyś przejście polsko-niemieckie. W 1951 roku, Bobrek stał się częścią Bytomia.

Ludność i ważniejsze wydarzenia

W roku 1856 miała miejsce istotna zmiana w Bobrku – rozpoczęto budowę huty żelaza. Rozwój tej lokalizacji był ściśle związany z działalnością huty oraz kopalniami, które powstały w niedługim czasie po niej. Od 2009 roku, dzielnica ta jest objęta Programem Aktywności Lokalnej, realizowanym przez Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie w Bytomiu (MOPR). Celem tego przedsięwzięcia jest rewitalizacja społeczna Bobrka, przywrócenie mu dawnej świetności oraz poprawa jego wizerunku poprzez zaangażowanie jego mieszkańców.

Rozwój

Przyjrzyjmy się danym, które obrazują gwałtowny rozwój tej osady na przestrzeni lat:

• 1797 rok – 143 mieszkańców,
• 1852 rok – 497 mieszkańców,
• 1874 rok – 1861 mieszkańców,
• 1891 rok – 2300 mieszkańców,
• 1904 rok – 6000 mieszkańców,
• 1928 rok – 12947 mieszkańców.

W roku 1580 gmina bobrowska posługiwała się pieczęcią, która przedstawiała baranka z chorągwią pod drzewem. Był to herb właściciela majątku w Bobrku, Macieja Bujakowskiego.

Kalendarium wydarzeń

Oto chronologiczny przegląd najważniejszych wydarzeń związanych z Bobrkiem:

• 1473 rok – od 23 kwietnia do 11 listopada na terenie Bobrka i okolic nie spadła ani jedna kropla deszczu,
• 1683 rok – przejazd króla Jana III Sobieskiego przez Bytom do Tarnowskich Gór na odsiecz Wiednia,
• 1832 rok – epidemia cholery,
• 1857 rok – powstanie pierwszej szkoły w Bobrku,
• 1893 rok – 17 sierpnia, na Bobrek przybywają pierwsze siostry ze zgromadzenia św. Elżbiety,
• 1894 rok – huta buduje dla pracowników szpital,
• 1900 rok – prałat Kuboth zapoczątkował budowę kościoła w Bobrku,
• 1906 rok – budowa dworca kolejowego,
• 1922 rok – po plebiscycie Bobrek pozostaje w granicach Niemiec,
• 1928 rok – Karb zostaje przyłączony do Bobrka,
• 1932 rok – budowa kościoła ewangelickiego na Bobrku.

Zabytki

W rejestrze zabytków województwa śląskiego można znaleźć szereg cennych obiektów, które świadczą o historycznym dziedzictwie regionu. Do nich należą:

• zespół kościoła parafialnego pod wezwaniem Świętej Rodziny, którego budowa trwała od 1900 do 1902 roku, zaprojektowany w stylu neoromańskim, wpisany pod numerem A/246/09,
• kompleks osiedla znanego jako Nowa Kolonia Robotnicza, które obejmuje kwartał ograniczony ulicami: Konstytucji, Baczyńskiego, Zabrzańską, Żwirową i Stalmacha; budynki te wzniesiono w stylu historyzmu, wzbogaconym o elementy modernizmu oraz funkcjonalizmu, wpisane pod numerem A/1554/94,
• osiedle robotnicze znajdujące się przy ul. Zabrzańskiej, Konstytucji i Stalmacha, które pochodzi z lat 20. XX wieku, zostało wpisane pod numerem 1359/85,
• budynek siłowni Huty Bobrek przy ul. Konstytucji, wybudowany w latach 1900-1907 w stylu neoromańskim, zarejestrowany pod numerem A/1329/84.

Literatura

W literaturze na temat regionu, szczególnie dotyczącej panów Bobrka z rodu Schaffgotschów, warto zwrócić uwagę na publikację autorstwa A. Kuzio-Podruckiego zatytułowaną Schaffgotschowie. Zmienne losy śląskiej arystokracji. Książka ta została wydana w Bytomiu w 2007 roku i posiada numer ISBN 978-83-923733-1-5. Szczegółowe informacje na temat tej publikacji można znaleźć na stronie Śląska szlachta i arystokracja.

Warto również zwrócić uwagę na dzielnice Bytomia, które mają swoje unikalne cechy i historię. Poniżej znajduje się tabela przedstawiająca te dzielnice:

Bobrek Górecko Górniki Karb Łagiewniki Miechowice Osiedle gen. Jerzego Ziętka Rozbark Śródmieście Stolarzowice Stroszek-Dąbrowa Miejska Sucha Góra Szombierki

---

Oceń: Bobrek (Bytom)

---