W Bytomiu znajduje się wodociągowa wieża ciśnień, która stanowi niezwykle cenny element lokalnej architektury. Zbudowana w 1935 roku, wieża ta jest nie tylko funkcjonalnym obiektem, ale również ważnym świadectwem swojego czasu.
Ze względu na swoje znaczenie historyczne, została wpisana do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego, co potwierdza jej wartość w kontekście ochrony dziedzictwa kulturowego regionu.
Historia
Miasto Bytom od 1897 roku czerpało wodę dzięki wieży ciśnień, która została zbudowana w tym okresie, a jej położenie znajdowało się na południe od Dąbrówki Wielkiej. Woda dostarczana była z ujęcia dawnej kopalni galmanu Rozalia w Dąbrówce Wielkiej. Niestety, w wyniku zmniejszonej wydajności wód dołowych przyjęto w 1917 roku decyzję o wstrzymaniu poboru wody z Rozalii, a sama wieża ciśnień, po 1922 roku, znalazła się po polskiej stronie granicy.
Pomimo, że zgodnie z konwencją genewską Bytom miał prawo korzystać z polskiego źródła wody do 1937 roku, infrastruktura wodociągowa przecinała granicę w wielu miejscach, co powodowało liczne trudności ekonomiczne. W związku z tym, władze miasta rozpoczęły starania o poprawę sytuacji i zapewnienie samodzielności w zakresie zaopatrzenia w wodę. Po inwestycjach w infrastrukturę wodociągową, do 1937 roku i tak aż 65% wody użytkowej w Bytomiu pochodziło z głębinowego ujęcia w Karchowicach. Pozostała część była dostarczana z szybu kopalni węgla kamiennego Kartsen-Zentrum.
W ramach działań mających na celu uniezależnienie miasta wodociągowego od Polski, zdecydowano o budowie nowej wieży ciśnień na terenie Bytomia. Wybrano parcelę o wysokości około 292,5 m n.p.m., stanowiącą jeden z najwyższych punktów miasta. Pierwotny projekt wieży, zaprezentowany w październiku 1931 roku przez firmę Beton- und Monierbau AG z Zabrza, został poddany uproszczeniu. Ostateczna realizacja projektu wykonana przez inż. Wieczorka z firmy Kaller & Stachnik rozpoczęła się 18 czerwca 1934 roku i zakończyła w 1935 roku.
Do budowy zużyto łącznie 117 903 marki, a w pracach użyto głównie cementu portlandzkiego, żwiru odrzańskiego oraz żelaza zbrojeniowego wyprodukowanego w Hucie Donnersmarcka w Zabrzu. Wieża została oddana do użytku 1 lutego 1936 roku i była podłączona do wodociągu ze stacji Zawada. Funkcją wieży było regulowanie ciśnienia w miejskiej sieci oraz tworzenie rezerwy wody w przypadku zwiększonego zapotrzebowania na nią.
Obecnie wieża, która należy do Bytomskiego Przedsiębiorstwa Komunalnego, jest nieczynna i została wyłączona z eksploatacji wodociągowej w latach 70. XX wieku. W styczniu 2013 roku Powiatowy Inspektor Nadzoru Budowlanego w Bytomiu zarządził rozbiórkę, ale ta decyzja nie została wdrożona. Po zidentyfikowaniu licznych uszkodzeń betonu oraz korozji elementów stalowych, wieża przeszła w 2015 roku proces renowacji i malowania. Dziś stanowi konstrukcję wsporczą dla anten telekomunikacyjnych.
Architektura
Wieża ciśnień w Bytomiu to imponująca konstrukcja, która wyróżnia się na tle współczesnej architektury. Mierząca 44,30 m, żelbetowa monolityczna wieża w stylu funkcjonalizmu spełnia rolę nośnika dla walcowego zbiornika, mającego pojemność 1000 m³. Zbiornik, o średnicy 14 m i wysokości 8,05 m, opiera się na lekko pochylonych słupach, które są układane współśrodkowo na siatce dziewięciokąta. Cała konstrukcja waży około 3000 ton.
Wieża została zaplanowana na trzech fundamentach głębokich na 2,25 m, rozmieszczonych w układzie wierzchołków trójkąta równobocznego. Taki projekt miał na celu minimalizację ewentualnych szkód górniczych, które mogłyby zagrażać stabilności budowli. Na tych stopach, poprzez specjalne łożyska sferyczne, osadzono belkę obwodową o kształcie dziewięciokąta. Belka ta jest wzmacniana trzema żelbetowymi ściągami, co ma zapobiegać możliwym skutkom eksploatacji górniczej w rejonie, w którym znajduje się wieża.
Słupy, które wychodzą z belki, są usztywnione obwodowymi ryglami i zakończone pierścieniem o średnicy 14 m, który wspiera trójkątnie użebrowaną żelbetową płytę. W centralnej osi wieży zlokalizowany jest murowany trzon komunikacyjno-technologiczny, który oparty jest na niezależnym fundamencie. Znajdują się tam przewody instalacji wodociągowej oraz żelbetowe schody prowadzące do poziomu płyty pod zbiornikiem, a powyżej – stalowe schody prowadzące do górnej części.
Na pierścieniu posadowiony jest zbiornik wody, którego kształt przypomina typ Intze. W jego strukturę wbudowana jest rura komunikacyjna z niezależną klatką schodową, łączącą się z kopułą pokrywającą zbiornik. Kopuła ta powstaje na żelbetowej ścianie, wzmocnionej lizenami, co dodatkowo podkreśla wertykalizm budowli. Na szczycie kopuły umieszczona jest murowana latarnia, która składa się z dwóch poziomów, zakończona stalowym masztem flagowym. Aż na górną platformę, która nie jest ogólnodostępnym punktem widokowym, prowadzi drabinka. Warto również zauważyć, że dach wieży został pokryty papą, a żelbetowa konstrukcja nie została otynkowana, z wyjątkiem zewnętrznych ścian klatki schodowej, które pokryto jedynie mlekiem cementowym.
Obok wieży zbudowano także warsztat naprawczy, w którym znajdował się punkt legalizacji wodomierzy. Co ciekawe, w 1935 roku w podbytomskich Stolarzowicach wzniesiono konstrukcję o podobnych cechach architektonicznych, która stanowi miniaturową wersję wieży ciśnień w Bytomiu.
Pozostałe obiekty w kategorii "Zabytki":
Willa przy ul. Sądowej 8 w Bytomiu | Pałac Tiele-Wincklerów w Miechowicach | Dom Polski „Ul” | Piwnice Domu GorywodówOceń: Wieża ciśnień w Bytomiu