Kościół Świętego Ducha w Bytomiu

---

Historia

Kościół Świętego Ducha, wzniesiony w 1721 roku, znajduje się na zrewitalizowanym terenie szpitala Świętego Ducha, którego początki sięgają 1299 roku. Miejsce to wcześniej było siedzibą drewnianej kaplicy. Według źródeł historycznych, a w szczególności Józefa Lompy, na miejscu tym miał istnieć drewniany kościół, w którym swoją nocleg spędził Władysław Łokietek wraz z towarzyszami w 1298 roku. Obiekt ten zbudowano z wdzięczności króla wobec Boga.

W przeszłości w kaplicy dedykowanej Duchowi Świętemu, znajdującej się na obszarze szpitala Miechowitów, Msze odprawiał nuncjusz apostolski Hipolit Aldobrandini, który później zyskał tytuł papieża Klemensa VIII. Po długim okresie nieaktywności, kościół powrócił do pełnienia funkcji sakralnych. Aktualnie podlega administracji parafii pw. Wniebowzięcia NMP, usytuowanej przy Rynku.

Świątynia ta jest jedną z niewielu w diecezji gliwickiej, w której odbywają się Mszę w tzw. Nadzwyczajnej Formie Rytu Rzymskiego, znanej również jako ryt Trydencki. Nabożeństwa mają miejsce w niedziele oraz w święta nakazane o godzinie 9:45. Ponadto, kościół Świętego Ducha jest jedynym katolickim obiektem w Bytomiu, który pozostaje cały czas w rękach Kościoła, nie będąc zajęty przez ruch protestancki.

Dodatkowo, w pobliżu kościoła istniał cmentarz. W 2020 roku, podczas prac archeologicznych, natrafiono na dwa groby różniące się poziomem, co rzuca nowe światło na historię tego miejsca.

Architektura

Kościół Świętego Ducha w Bytomiu to wyjątkowa budowla, która zachwyca swoim barokowym stylem. Jest zbudowany na planie ośmioboku foremnego, każdy bok ma długość 7 metrów, a jego wysokość wynosi 12 metrów. Całość wieńczy ośmiopołaciowy, namiotowy dach, który zwieńczony jest gustowną sygnaturką, nadającą charakteru całej konstrukcji.

Wnętrze kościoła kryje w sobie wiele cennych elementów, w tym trzy barokowe ołtarze oraz elegancką ambonę, które pochodzą z XVIII wieku. Godne uwagi są również organy, wykonane przez firmę Ed. Horn z Breslau w 1875 roku. Warto zaznaczyć, że organy te zostały zdemontowane w 2007 roku i poddane starannej renowacji. Renowacji, prowadzonej przez Romualda Greissa, odbywa się z zachowaniem tradycyjnych technik budowy z XIX wieku i trwa od 2005 roku.

Kościół jest komfortowo ogrzewany. Ogrzewanie promiennikowe o mocy 24 kW zostało zainstalowane 12 stycznia 2008 roku, co przyczyniło się do podniesienia standardu użytkowania tej świątyni. W kwietniu 2008 roku przywrócone zostały balaski oraz ławki, co znacząco poprawiło estetykę wnętrza. Ponadto, w końcu roku 2008 zakończono remont obu zakrystii, a w marcu 2009 roku zamontowano nowe schody prowadzące do ołtarza głównego.

Przed II wojną światową planowano cztery różne projekty rozbudowy kościoła. Wszystkie te propozycje zakładały dobudowę nawy w kierunku północnym, co wiązałoby się z utratą obecnego zorientowania świątyni. Kościół miałby zostać przerobiony na prezbiterium nowo powstałej budowli, jednak żaden z projektów nie doczekał się realizacji. Warto podkreślić, że na formie bytomskiej świątyni wzorowano się przy budowie kamiennego kościoła Świętego Krzyża w Mysłowicach.

Organy

Organy znajdujące się w kościele św. Ducha w Bytomiu zostały zbudowane w 1875 roku, są to niewielkie, romantyczne niemieckie instrumenty, które posiadają osiem głosów oraz mechaniczne działanie, a także jeden manuał oraz pedał.

O producencie

Producentem tych organów była wytwórnia Horn (Hörn), która została założona przez O. Horna – wybitnego fortepianmistrza, organmistrza oraz korektora i stroiciela. Działała ona we Wrocławiu od 1856 do 1926 roku, a od 1918 miała swoją siedzibę przy Klosterstrasse 47 (dzisiejszy adres to Traugutta). Firma ta pełniła także rolę składu oraz wypożyczalni fortepianów i pianin. W dzisiejszych czasach w Polsce znanych jest jedynie kilka egzemplarzy instrumentów wyprodukowanych przez tę renomowaną wytwórnię.

Charakterystyka

Wspomniane organy znajdują się na murowanym chórze, umiejscowionym nad wejściem do kościoła. W ich wnętrzu można znaleźć inskrypcję: Ed. Horn Orgelbaumeister in Breslau 1875 r. Na tylnej części szafy organowej zachowały się ręczne notatki organistów, wśród których najstarsza datuje się na czas przed I wojną światową, a najnowsza pochodzi z 1990 roku, kiedy to organy po raz ostatni zagrały. Niestety, ich stan techniczny po tym czasie nie pozwalał na dalsze użytkowanie – szafa organowa oraz drewniane piszczałki zostały zniszczone przez drewnojady, wiatrownica pękła, a piszczałki cynowe uległy zniszczeniu, przy czym miech został również uszkodzony. W czasie I wojny światowej utracono oryginalne cynowe piszczałki prospektu, które w latach 50. zastąpiono cynkowymi. Obecnie wrócono do pierwotnej wersji i zamontowano nowe piszczałki cynowe, wykonane według starych menzur.

Instrument ten charakteryzuje się mechaniczną trakturą, z wiszącą klawiaturą w systemie francuskim. Wewnątrz znajdują się dwie wiatrownice:

• 1. manuałowa: zasuwowo – klapowa,
• 2. pedałowa: stożkowa.

Zakresy klawiatur kształtują się następująco:

• 1. manuał: C – c³,
• 2. pedał: C – c.

Prospekt organowy wyróżnia się trójwieżyczkowym, neobarokowym stylem z XIX wieku. Centralna wieżyczka jest wyższa od skrajnych, a wszystkie trzy wieżyczki piszczałkowe przybierają formę półkolistych ryzalitów, pomiędzy którymi zlokalizowane są dwa przeciętnie niższe, symetryczne pola piszczałkowe. Prospekt został wykonany w marmuryzowanym i złoconym na złoto karatowe stylu. Klawiatura zbudowana jest z kości bawolej oraz hebanu.

W roku 2011 do organów zamontowano dmuchawę elektryczną, zachowując jednocześnie możliwość ich ręcznego kalikowania.

Dyspozycja

• 1. Principal 8 Fuss,
• 2. Octave 4 Fuss,
• 3. Gamba 8 Fuss,
• 4. Portunal 8 Fuss,
• 5. Flöte 8 Fuss,
• 6. Flaut – amabile 4 Fuss,
• 7. Raussch – Quinte 2 Fuss,
• 8. Subbass 16 Fuss,
• 9. Pedal – koppel.

---

Oceń: Kościół Świętego Ducha w Bytomiu

---