I Liceum Ogólnokształcące im. Jana Smolenia w Bytomiu

---

Historia

Utworzenie Gimnazjum Polskiego

Po zakończeniu I wojny światowej i podziale Górnego Śląska w 1921 roku, niemal cała polska inteligencja opuściła tereny przyznane Niemcom, obawiając się represji. Zaskoczeni tym nowym rozdaniem, Polacy pozostali w Niemczech stanęli przed dużym wyzwaniem, które nałożyło na nich obowiązek zorganizowania własnego szkolnictwa średniego. 2 listopada 1932 roku Jan Baczewski, będący prezesem Związku Polskich Towarzystw Szkolnych w Niemczech, uroczyście otrzymał akt powołania Polskiego Gimnazjum w Bytomiu.

Uroczystość inaugurująca pierwsze polskie gimnazjum na ziemiach niemieckich miała miejsce 8 listopada 1932 roku w Kościele Świętej Trójcy. Uczestniczyli w niej uczniowie, ich rodziny, przedstawiciele polskich organizacji, dziennikarze oraz grono profesorskie, z pierwszym dyrektorem, Wiktorem Pawłem Nechay de Felseis, który był uznawanym geografem i geologiem. Po mszy świętej zgromadzeni przeszli w uroczystym pochodzie ulicą Tarnogórską do budynku szkoły, gdzie w auli zgromadziło się około pięciuset osób. O godz. 11.00 nastąpił nie tylko akt inauguracji, ale także duchowej odnowy Polaków w Niemczech. Po zakończeniu oficjalnej ceremonii chór „Halka” zaśpiewał pieśń upamiętniającą sacre w szkolnym życiu. Z dniem 9 listopada rozpoczęła się nauka, która trwa nieprzerwanie aż do dnia dzisiejszego w Liceum Ogólnokształcącym im. Jana Smolenia.

Szkoła w latach 1932–1939

W miarę upływu czasu liczba uczniów systematycznie wzrastała. W listopadzie 1932 roku liczba uczniów wynosiła 98, a już 16 maja 1933 roku prezydent policji z Gliwic raportował o przyjęciu kolejnych uczniów, w tym wielu z Pomorza. To świadczy o tym, że zasięg terytorialny gimnazjum rozszerzał się. W czasach II Rzeszy, Polskie Gimnazjum było narażone na liczne kontrole, a władze niemieckie szukały rozmaitych pretekstów do jego zamknięcia. Uczniowie musieli więc wykazywać się wyjątkowymi umiejętnościami nie tylko w nauce, ale również zadbanym wyglądem. Celem było prześcignięcie niemieckich rywali zarówno w nauczaniu, jak i wynikach sportowych.

Z sukcesem rywalizowali w piłkę nożną, grali w szachy oraz brali udział w boksie. Organizowali także występy zespołów muzycznych i przedstawienia teatralne. Aby osłabić wpływ gimnazjum na młodzież polską, niemieckie władze wprowadziły szereg represji administracyjnych oraz ekonomicznych wobec rodziców uczniów, które nasiliły się szczególnie w listopadzie 1933 roku, gdy gestapo zgłosiło nadprezydentowi, że wiele nowych uczniów ma dołączyć do szkoły. Pomimo tych działań, zainteresowanie szkołą wzrastało, co potwierdzają raporty gestapo z marca 1934 roku, które informowały o wycofywaniu się rodziców z podań o przyjęcie ich dzieci.

Okres II wojny światowej

Polskie Gimnazjum funkcjonowało aż do sierpnia 1939 roku, kiedy to nadeszło ostrzeżenie dla uczniów o potrzebie natychmiastowego powrotu do domów. Nauczyciele opuszczali Bytom ostatnimi pociągami zmierzającymi do Polski. Niestety, wkrótce po tym rozpoczęły się masowe aresztowania polskich działaczy, w tym wiele nieszczęśliwych przypadków dotyczących nauczycieli z gimnazjum. W Buchenwaldzie zginął Stanisław Olejniczak, jeden z nielicznych nauczycieli, którzy uczyli już od początku istnienia gimnazjum, a także zarządca internatu – Antoni Józefczak. W Dachau zginął ks. Franciszek Nawrot, nauczyciel religii. W międzyczasie rodziny uczniów zostały wysiedlone.

Powstanie Liceum Ogólnokształcącego

Po zakończeniu II wojny światowej w 1945 roku, szkoła odbudowała się z popiołów. Kilku nauczycieli, którzy zaledwie kilka dni po wojnie zgłosili się do pracy, byli dawnymi pedagogami Gimnazjum Polskiego. To oni przynieśli ze sobą legendę tej szkoły oraz wyznaczyli standardy kształcenia. Rok 1946 to czas, kiedy placówka przyjęła imię Jana Smolenia. Dyrektorzy zawsze pełnili rolę wybitnych pedagogów, jednak szczególnie w pamięci uczniów utkwił Stanisław Huk, który zarządzał szkołą w latach 1950-1966. W jego kadencji szkoła zdobyła renomę nie tylko w regionie, ale i w całym kraju.

Oprócz znakomitych wyników akademickich, szkoła wykształciła wielu uznawanych literatów i artystów. To tutaj powstała idea Klubu Artystów Anarchistów, oraz skojarzona z tym Konfederacja Nowego Romantyzmu Bohdana Urbankowskiego, uznanego polonisty i poety, absolwenta szkoły z 1961 roku. Na przełomie lat 80. pod kierunkiem Jana Mieszko powstała Grupa Poetycka „Reflektor”, której współprace prowadził dziennikarz i poeta Marcin Hałas. Z czasem organizowano Ogólnopolski Konkurs Poetycki Młodych „Nadchodzące pokolenie”, który niedawno został reaktywowany na poziomie regionalnym.

Współcześnie, działalność szkoły koncentruje się wokół nauki do nowej matury. Ostatnie lata przyniosły sukcesy w wielu olimpiadach przedmiotowych, co potwierdzają laureaci wschodzący z „Smolenia”. Jest to także miejsce, gdzie uczył się autor hejnału Katowic, rozbrzmiewającego na co dzień w tym mieście. Szkoła kontynuuje tradycję Polaków w Niemczech, czego dowodem było odsłonięcie w 2011 roku tablicy przedstawiającej 5 prawd Polaków spod znaku Rodła.

Dyrektorzy Gimnazjum Polskiego

• Miłosz Sołtys,
• Wiktor Paweł Nechay de Felseis (1932–1936),
• Florian Kozanecki (1936–1937),
• Piotr Miętkiewicz (1937–1939).

Dyrektorzy Liceum Ogólnokształcącego

• Ryszard Kubis (1945),
• Stanisław Wiśniewski i Zbigniew Duszyk (1946–1948),
• Augustyn Tokarz (1948),
• Michał Gonciarz (1949–1950),
• Stanisław Huk (1950–1966),
• Karol Szalbot, Paweł Spyra (1966–1967),
• Bogdan Paprzycki (1967–1971),
• Wanda Redzik-Majeranowska (1971–1976),
• Jan Mieszko (1976–1992),
• Rafał Pisula (1992–1997),
• Katarzyna Łoza (od 1997).

Budynek

„W latach 1932–1939 placówka edukacyjna była usytuowana przy Alei Legionów 49. Obiekt ten, zanim stał się siedzibą szkoły, od 1869 do 1932 był domem dla wydawnictwa Drukarnia Polska oraz wielu polskich organizacji społecznych oraz kulturalno-oświatowych. Dziś w tym miejscu funkcjonuje oddział zakaźny w Szpitalu Specjalistycznym nr 1 w Bytomiu.

Po zakończeniu wojny edukacja w dawnym budynku nie była możliwa, gdyż Armia Czerwona, wkraczając do Bytomia, przekształciła go w koszary. Obiekt uległ tak dużej dewastacji, że przez wiele lat wymagał intensywnych prac remontowych oraz dezynfekcji. W związku z tym szkoła rozpoczęła kształcenie w budynku, który niegdyś pełnił funkcję Staatliches Realgymnasium. Powstał on w latach 1929–1930 dzięki architektom A. Stützowi i M. Wolffowi, w stylu ekspresjonistycznym.

Nowa lokalizacja mieściła się przy ulicy Strzelców Bytomskich, która następnie zmieniła swoją nazwę na Poznańską. Jednak kilkanaście lat temu przywrócono pierwotną nazwę ulicy.

Patron szkoły

W wrześniu 1946 roku nasza placówka przyjęła imię zmarłego kuratora oświaty, długotrwałego nauczyciela w Polskim Gimnazjum, Jana Smolenia. Swoje obowiązki rozpoczął w sierpniu 1935 roku, gdzie uczył matematyki, chemii oraz fizyki. W przededniu II wojny światowej, w dramatycznych okolicznościach, wyprowadził uczniów z internatu na dworzec kolejowy, co pozwoliło mu ocalić ich życie, kierując ich do domów rodzinnych. Tego samego dnia, sam udał się do Polski jednym z ostatnich pociągów.

W okresie okupacji Jan Smoleń pełnił funkcję kierownika tajnego nauczania w okręgu krakowskim, jednak został uwięziony we wrześniu 1942 roku. Po wojnie, jako pierwszy kurator śląskiego okręgu szkolnego, zaangażował się w odbudowę zniszczonego systemu edukacji. Niestety, jego żywot zakończył się tragicznie 28 czerwca 1945 roku, kiedy to uległ wypadkowi samochodowemu podczas podróży służbowej w Bytomiu – Karbiu.

Prof. Jan Smoleń został pochowany na cmentarzu przy ul. Francuskiej w Katowicach, pozostawiając trwały ślad w historii naszej szkoły i lokalnej społeczności.

Symbole szkoły

Wśród symboli, które reprezentują naszą szkołę, znajdują się ważne elementy kulturowe i historyczne.

• Rodło – unikatowy znak, który można zobaczyć zarówno w tarczy, jak i na sztandarze naszej placówki,
• Hymn Smoleniaków – tekst tego hymnu został stworzony przez Zofię Lambert, natomiast melodia jest dziełem Józefa Szweda.

Oto fragment hymnu, który odzwierciedla trudne dzieje naszego narodu:

W sidłach niewoli, w walce omdlały
Wygnany z własnych, ojczystych stron,
Gniazdo założył raz Orzeł Biały
Wśród czarnych kruków, sępów i wron.
I tu, wśród obcych, polskie orlęta
W złą noc niewoli znalazły schron,
A dziwna siła była zaklęta
W słowie, co brzmiało im niby dzwon
Słowo – Znak niby sztandar ich wiodło
A było mocne i brzmiało: „RODŁO”!

Hymn ten opisuje pragnienie oddania serca i rąk nowej Polsce, chcąc sięgać tam, gdzie nie sięga oko, kroczyć śmiało i głęboko czuć na jej straży. Wiersz ma na celu ukazanie, jak ważna jest Ojczyzna, oraz pragnienie, aby dom Polski zawsze rósł i brzmiał donośnie, niezależnie od warunków.

Chcemy serca swe i dłonie
Polsce nowej dać:
Sięgać, gdzie nie sięga oko
Kroczyć śmiało, czuć głęboko
Na Jej straży stać
Niech Ojczyzny dom nam rośnie
Niechaj zawsze brzmi donośnie
W słońcu czy wśród burz
Polsce zawsze służ!

Nazwy szkoły

Oficjalne nazwy szkoły budziły wiele emocji i były przedmiotem częstych zmian. W ciągu pierwszych siedmiu lat funkcjonowania, placówka ta pięciokrotnie zmieniała swoją nazwę, co wynikało z obaw Niemców związanych z polskim charakterem instytucji edukacyjnej.

• 1932 – Polskie Gimnazjum Prywatne – Bytom Górny Śląsk, później przekształcone w Wyższą Szkołę Męską z gimnazjalnym programem oraz polskim językiem nauczania,
• 1933 – Wyższa Szkoła Prywatna z gimnazjalnym programem nauczania w Bytomiu,
• 1936 – Prywatne Gimnazjum z polskim językiem nauczania w Bytomiu,
• 1938 – Prywatna Wyższa Szkoła dla chłopców z polskim językiem nauczania – Beuthen O/S,
• I Państwowe Gimnazjum i Liceum Męskie,
• IV Szkoła Podstawowa i Liceum Męskie,
• 1966 – V LO im. Jana Smolenia,
• 1983 – I LO im. Jana Smolenia w Bytomiu.

Oprócz nazw oficjalnych, szkoła była znana również z licznych nazw nieoficjalnych, które przyjęły się w lokalnym środowisku:

• „Smoleń”,
• „Strzelców”,
• „Pod zegarem”,
• „Liceum Huka”.

Znani absolwenci i nauczyciele

Absolwenci i uczniowie

W historii I Liceum Ogólnokształcącego im. Jana Smolenia w Bytomiu znajduje się wiele znakomitych postaci, które osiągnęły wybitne sukcesy w różnych dziedzinach. Niektórzy z nich to:

• Aleksander Abłamowicz – profesor oraz doktor habilitowany w zakresie nauk humanistycznych, w szczególności filologii romańskiej, a także literaturoznawca,
• Franciszek Adamiec – znany działacz społeczny i kulturalny, który przyczynił się do popularyzacji tradycji regionu Śląska Opolskiego,
• Agnieszka Bibrzycka – wyróżniająca się koszykarka,
• Halina Bieda – działaczka samorządowa oraz nauczyciel, od 2006 roku pełni funkcję wiceprezydenta Bytomia,
• Marcin Hałaś – poeta, krytyk literacki i dziennikarz,
• Zbigniew Stanisław Herman – profesor zwyczajny, doktor habilitowany medycyny, a także rektor Śląskiej Akademii Medycznej w latach 1980–1982,
• Krzysztof Jaślar – reżyser telewizyjny,
• Jacek Zeckei – lekarz pediatra, doktor nauk medycznych,
• Marek Kińczyk – prezydent Bytomia w latach 1994–1998,
• Piotr Koj – nauczyciel, który w latach 1999–2004 przewodniczył Związkowi Harcerstwa Rzeczypospolitej, a od 2006 do 2012 był prezydentem Bytomia,
• Janina Oświęcimska-Zielińska – Wiceprezes FIPF – Światowej Federacji Nauczycieli Języka Francuskiego,
• Adam Pastuch – filolog polski oraz animator kultury,
• Władysław Planetorz – aktywny działacz Związku Harcerstwa Polskiego w Niemczech,
• Dorota Pomykała – utalentowana aktorka,
• Anna Popek – dziennikarka telewizyjna,
• Jerzy Porębski – pieśniarz i wykonawca szant, współzałożyciel grupy szantowej Stare Dzwony,
• Mieczysław Szemalikowski – autor filmów dokumentalnych i oświatowych,
• Andrzej Sznajder – najmłodszy internowany w Polsce podczas stanu wojennego, obecnie kierownik Referatu Wystaw, Wydawnictw i Edukacji Historycznej w katowickim Instytucie Pamięci Narodowej,
• Andrzej Tuziak – prozaik i scenarzysta,
• Bohdan Urbankowski – poeta, dramaturg, eseista i filozof,
• Adolf Warzok – uczeń przedwojennego gimnazjum i działacz harcerski, obecnie lekarz,
• Janusz Weychert – reżyser,
• Alojzy Wrzeciono – profesor fizyki, specjalizujący się w fizyce ciała stałego i ferromagnetyzmu.

Nauczyciele

W gronie nauczycieli I Liceum Ogólnokształcącego także znajduje się wiele uznanych osobistości, takich jak:

• Aleksander Abłamowicz – profesor oraz doktor habilitowany nauk humanistycznych, specjalizujący się w filologii romańskiej i literaturoznawstwie,
• Halina Bieda – również działaczka samorządowa oraz nauczyciel, od 2006 roku wiceprezydent Bytomia,
• Jan Drabina – nauczyciel łaciny, mediewista oraz religioznawca, prezes Towarzystwa Miłośników Bytomia,
• Władysław Gębik – doktor nauk filozoficznych, pedagod oraz pisarz,
• Józef Kwietniewski – sekretarz Gimnazjum Polskiego, polityk, a także harcmistrz,
• Leopold Kobierski – doktor biologii, ekolog i botanik, prezes Zarządu Ligi Ochrony Przyrody w Bytomiu,
• Wiktor Nechay – geolog i geograf, pedagog,
• Janusz Olszówka – muzyk, aktywny członek zespołu szantowego Ryczące Dwudziestki,
• Jan Smoleń – nauczyciel matematyki, chemii i fizyki, śląski kurator oświaty,
• Władysław Studencki – nauczyciel, historyk literatury oraz poeta,
• Edward Szwed – współorganizator Gimnazjum Polskiego oraz nauczyciel polonista, który pracował w latach 1932–1937.

Cytat Bohdana Urbankowskiego oddaje ducha tej społeczności: „Myślę, że było odwrotnie, że dlatego zostałem pisarzem, dlatego wydałem 'Głosy’, że kończyłem tę szkołę.”

Wspomnienia Piotra Koja podkreślają wyjątkowość tego miejsca: „To tam 25 lat temu zdałem maturę, to tam przez 4 lata nauki prowadziłem drużynę, to tam poznałem wspaniałych ludzi.”

---

Oceń: I Liceum Ogólnokształcące im. Jana Smolenia w Bytomiu

---